دلایل تمایل والدین به تک فرزندی

در زمان حال و در دنیای امروز باتوجه رشد تک فرزندی در بین خانواده های ایرانی باید به نحوه تربیت و تأثیر آن بر شکل گیری شخصیت آنان و بررسی مزایا و معایب این مسئله توجه نمود. پدیده تک فرزندی امروزه از بحث های داغ روان شناسی به شمار می رود چون هم دارای نقاط ضعف و هم قوت است و مخالفان و موافقان آن حد بحث را از افراط و تفریط می گذرانند. به همین دلیل است که به آن شمشیر دولبه می گویند.

تک فرزندی امروز به مسئله ای جا افتاده و کاملاً پذیرفته شده در جامعه تبدیل شده است. ، آن چه که امروزه بیشتر در جامعه مشاهده شده ازدواج در سن بالاست امروزه جوانان بیشتر بعد از تکمیل تحصیلات دانشگاهی و یافتن شغلی مناسب ازدواج می کنند این امر باعث بالا رفتن سن بچه دار شدن در جامعه نیز شده است.

نتیجه این مسئله بالا رفتن فاصله سنی میان فرزندان و والدین است. آنچه که بیشتر مورد نظارت است این است که با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی زندگی امروز اغلب والدین ترجیح می دهند تنها یک فرزند داشته باشند.

باتوجه به تحقیقات اخیر روانشناسان در ابعاد مختلف تربیتی و رفتاری تک فرزندان گروهی این نوع زندگی را پسندیده و مزایا آن را عنوان کرده اند. و گروهی دیگر با توجه به مطالعات انجام شده تک فرزندی را برای جامعه و فرد در شرایط حال حاضرخوب پیش بینی نکرده اند.

در این مقاله سعی شده  است که به بررسی مزایا و معایب تک فرزندی ، رفتارهای خانواده با تک فرزندان، تربیت آنان و… بپردازیم.

کلمات کلیدی: تک فرزندی، فرزند پروری، جامعه

مشکلات اقتصادی

جامعه شناسان با بیان این که تا یک دهه قبل سیاست های جمعیتی از سوی دولت داشتن فرزند کمتربشارت زندگی بهتر را تبلیغ می کردند می گویند: خانواده های نو پدید به خاطر گرفتاری های شغلی، مشکلات اقتصادی و یا دیگر معیارها در سیاست های زندگی خود به داشتن یک یا ۲ فرزند اکتفا کرده اند.

 براساس یک پژوهش میدانی که در سال های ۸۹ و ۹۰ توسط گروه آسیب شناسی بنیاد علوم رفتاری انجام شده است ۳هزار و ۴۲۰خانواده علت اصلی تک فرزندی را مشکلات اقتصادی مانند مسکن ، بهداشت و محدودیت های تربیتی ناشی از اشتغال پدر و مادر اعلام کرده اند. متخصصان علوم رفتاری با بیان این که ۸۹ درصد والدین مشکلات مالی و ۱۱درصد نیز محدودیت های تربیتی را دلیل اصلی تک فرزندی دانسته اند. ( شريعتمداري  ، 1376،ص211)

در تهیه مسکن مشکل داریم

«همین حالا که یک فرزند چهارساله دارم به سختی می توانم آپارتمانی برای اجاره پیدا کنم، وای به روزی که ۲ یا ۳ فرزند داشته باشم.»این جملات بخشی از صحبت های یک پدر ۳۵ساله است که با وجود تمایل به فرزندآوری بیشتر مدعی است مشکل نداشتن مسکن شخصی به او و همسرش اجازه این کار را نمی دهد. علیرضا می افزاید: بیشتر صاحب خانه ها دوست ندارند آپارتمان خود را در اختیار خانواده هایی قرار دهند که چند فرزند دارند. او درباره تاثیرات منفی تک فرزندی نیز می گوید: البته دختر من هنوز به سنی نرسیده است که نداشتن برادر یا خواهر او را آزار دهد اما طبیعی است که شرایط او ایجاب می کند که در سال های بعد این خلاء عاطفی را با ماهواره یا اینترنت پر کند و این اصلاً خوشایند نیست. ( همان منبع بالا ،  ص 650)

  در همین پژوهش والدین اظهار داشته اند که در صورت حل مشکلات خود آمادگی فرزندآوری بیشتر را دارند. ( مان ، 1378، ص 640)

تک فرزندي محصول زندگي صنعتي

اگر جهان امروز را عصر انفجار جمعيت بناميم يكي از اهداف كشورهاي در حال توسعه مثل ايران، كنترل و نهايتاً كاهش نرخ جمعيت است و از منظر علم جمعيت شناسي، داشتن فرزند كمتر يك مزيت محسوب شده، تك فرزندي ترويج مي گردد اما آيا از ديدگاه تربيتي و روانشناختي نيز اينگونه است؟ در همين راستا هميشه با سؤالات گوناگوني مواجه بوده ايم از جمله: “آيا تك فرزندي خوب است يا خير؟” “همه مي گويند يك بچه ديگر داشته باشيد، نمي دانم چه كنم؟ ” و دهها سؤال ديگر. در اين مقاله سعي شده به صورت اجمال به اين سؤالات پاسخ داده شود. در ابتدا ديدگاههاي مختلف منتج از آرا و عقايد عمومي را بررسي مي كنيم:

کودکان تک فرزند درک اجتماعی بالاتر و دایره لغات بیشتری دارند

چه زماني مي توان بيش از يك فرزند داشت؟

1-      از آنجايي كه پرورش جنين بر عهده مادر است و با توجه به اهميت دوران جنيني، سلامت رواني – بيولوژيك و ارگانيك مادر شروط بسيار مهمي براي بارداري و فرزندآوري است. پس مادري كه از سلامت جسمي و رواني نسبي برخوردار است مي تواند مجدداً حامله شود در غير اين صورت حاملگي هم به ضرر مادر و هم جنين خواهد بود.

2-      زماني كه روابط والدين محبت آميز بوده، همديگر را درك كرده و تفاهم داشته باشند.

محاسن تک فرزندی

تک فرزندها خصوصیات مشترکی دارند و نتایج تحقیقات نشان داده است که نوجوانان تک فرزند در آزمون های فکری و ذهنی نمرات بهتری کسب می کنند و پخته تر هستند. درک اجتماعی بالاتر و دایره لغات بیشتری دارند. بیشتر این کودکان زودتر از دیگران سخن گفتن را آغاز می کنند، مانند بزرگسالان رفتار می کنند، به راحتی دیدگاه ها و نظرات خود را بیان می کنند و از آن جا که فرزند دیگری در منزل نیست آرامش بیشتری را تجربه می کنند. ضمن این که تک فرزندها بلوغ روانی زودرس دارند و از لحاظ شناختی و احساسی افراد موفق تری هستند و بیش از همسالان خود پذیرای تغییرات روحی و روانی در دوران بلوغ اند.

همچنین دکتر کنگرانی با بیان این که این کودکان چون خواهر یا برادر بزرگ تر ندارند تا مسئولیت را به گردن او بیندازند، مسئولیت پذیرترند، تصریح می کند: معمولا خانواده ها برای تک فرزندها وقت بیشتری می گذارند، پول بیشتری خرج می کنند. نتایج مطالعات نشان می دهد که کمترین میزان مراجعه برای درمان اختلالات روان پزشکی مربوط به تک فرزندهاست. البته ممکن است دلیل آن حمایت همه جانبه خانواده از کودک و یا مراجعه نکردن باشد اما دلیل مهم تر این است که این افراد کمتر به این گونه بیماری ها دچار می شوند. ( همان منبع بالا ، ص 660)

مادران دارای تک‌ فرزند، کودک‌ شان را بیش‌ تر می ‌پذیرند، او را بیش ‌تر در آغوش می ‌گیرند، به کودک‌ شان بیش‌ تر نگاه می ‌کنند، با او بیش‌ تر حرف می‌ زنند و بازی می ‌کنند.

معایب تک فرزندی

1-      يكي از معايب تك فرزند بودن، تأثير آن بر مراحل رشد كودك است. اين كودكان كسي را ندارند تا با او رقابت يا بازي و دعوا كنند. آنها دوست و همدمي در منزل ندارند، بنابراين برخي از احساسات را تجربه نمي كنند و فرصتي براي كنترل و مديريت آنها نخواهند داشت.

2-      بلوغ روحي و رواني، پديده اي كاملاً ارثي نيست بلكه اكتسابي است. اين بلوغ مواردي همچون شناخت خود، ميزان واقع بيني و انتخاب مؤثر را شامل مي شود و به راحتي به دست نمي آيد، بلكه به تجربه هايي سخت و طاقت فرسا نياز دارد. كودكي كه تك فرزند خانواده است كمتر با مشكلات مواجه مي شود و در معرض تجربه كردن شكست، ناكامي، رانده شدن و… قرار نمي گيرد و شرايطي را كه لازمه بلوغ روحي، رواني است، تجربه نمي كند.

اگر والدين، مراقبتي افراطي از تك فرزند خود به عمل آورند و او را به فردي ضعيف و كم تحمل تبديل كنند، فرزندشان از ديگران نيز انتظار خواهد داشت با او چنين رفتاري داشته باشند كه اين موضوع ناتواني او را شدت خواهد بخشيد. اگر والدين اجازه ندهند فرزندشان با احساسات سخت و ناراحت كننده رو به رو شوند يا امكان آشكار كردن اين نوع احساسات را براي او فراهم نكنند، تحمل وي را برابر اين نوع احساسات ضعيف خواهند كرد. ( قائمي ، 1370، ص 253)

از معایب تک فرزندی می توان به گوشه گیری فرزند اشاره کرد

ویژگی های تک فرزندی

 تک فرزندها نمي توانند نااميدي ها و فشارهاي روحي را تحمل كنند. چنانچه توهيني به آنها شود، بي آن كه قصد و غرضي در كار باشد اين توهين را رفتاري عمدي و به پشتوانه نيتي خاص تفسير مي كنند. چنانچه از مسئله اي رنجيده خاطر شوند اين حالت را تا مدت هاي مديد در درون خود زنده نگاه مي دارند. آنها فقط به برقراري روابطي علاقه مندند كه دربرگيرنده منافع آنان باشد و احساساتشان را نيز جريحه دار نكند. آنها ممكن است ناراحتي هاي خود را براي ديگران بيان نكنند و فردي درون گرا شوند. ممكن است تبحر لازم را نداشته باشند تا بتوانند دعواهاي خود را با ديگران به گونه اي مديريت كنند كه در نهايت هر دو طرف راضي شوند.

دلایل تمایل والدین به تک فرزندی

فهرست مطالب

پیشگفتار

فصل اول

اهمیت پژوهش

فصل دوم

گفتار اول – دلایل تمایل والدین به تک فرزندی

تک فرزندي محصول زندگي صنعتي

چه زماني مي توان بيش از يك فرزند داشت؟

گفتار دوم – محاسن تک فرزندی

معایب تک فرزندی

گفتار سوم- ویژگی های تک فرزندی

ویژگی های تک فرزندان

گفتار چهارم- خانواده و تک فرزندی

توجه انحصاري به تك فرزندان

زياده روي در والدين تك فرزند

استقلال فردي در تك فرزندان

مشكلات ناشي از آرزوهاي بلندپروازانه

ناجي تمام آرزوهاي والدينم هستم!

فصل سوم

باید ها و نباید ها

دید کلی روانشناسان به تک فرزندی

نگاهي کلی به پيامدهاي روحي ـ رواني تك فرزند بودن

سلامت رواني تك فرزندان

تک فرزندی از دیدگاه جامعه شناسی

جامعه‌اي با خانواده‌هاي تك فرزند

تفاوت تک فرزندها با چندفرزندها

فصل چهارم

نتیجه گیری

فصل پنجم

منابع و مآخذ