میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

بررسي ميزان تحقق اهداف تربيت اجتماعي در برنامه درسي مطالعات اجتماعي دوره متوسطه شهرستان‌هاي استان تهران

بیان مسأله

مسأله و مشکل اساسی که سبب ایجاد انگیزه برای ارائه طرح پژوهش حاضر این است که میزان تحقق اهداف تربیت اجتماعی را در برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه متوسط عمومی را مشخص نماید. برنامه درسی مطالعات اجتماعی به دنبال ایجاد صلاحیت‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی در دانش‌آموزان پایه اول متوسطه است که محقق درصدد است بررسی کند که برنامه درسی مطالعات اجتماعی تا چه میزان توانسته است صلاحیت‌های فوق را در دانش‌آموزان پایه اول متوسطه ایجاد نماید. میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

لذا مسأله تحقیق به این صورت بیان می‌گردد:

میزان تحقق اهداف تربت اجتماعی در برنامه درسی مطالعات اجتماعی چیست؟

فرضیه‌های تحقیق

1ـ برنامه درسی مطالعات اجتماعی بر صلاحیت‌های اجتماعی دانش‌آموزان پایه اول دوره‌ی متوسطه اثر دارد.

2ـ برنامه درسی مطالعات اجتماعی بر صلاحیت‌های اقتصادی دانش‌آموزان پایه اول دوره‌ی متوسطه اثر دارد.

3ـ برنامه درسی مطالعات اجتماعی بر صلاحیت‌های سیاسی دانش‌آموزان پایه اول دوره‌ی متوسطه اثر دارد.

4ـ برنامه درسی مطالعات اجتماعی بر صلاحیت‌های مربوط به نظام خانواده در دانش‌آموزان پایة اول دوره‌ی متوسطه اثر دارد.

جامعه آماری

جامعه آماری در این تحقیق کلیه دانش‌آموزانی است که در پایه اول دوره‌ی متوسطه عمومی مناطق و نواحی نوزده‌گانه سازمان آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران مشغول به تحصیل هستند. که جامعه آماری آن در حدود 84618 نفر است.

 

حجم نمونه

حجم نمونه در این تحقیق 384 نفر از جامعه آماری می‌باشند که به استناد جدول برآورد حجم یا اندازه نمونه. Kerjecie, R.V.and Morgan.D.W تعیین گردید این حجم نمونه با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای به طور تصادفی انتخاب شد.

ابزار پژوهش

در این پژوهش از پرسشنامه محقق ـ ساخته برای ارزیابی میزان تحقق اهداف تربیت اجتماعی در برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه استفاده شده است. مطالعه مقدماتی پرسشنامه نشان داد که همسانی درونی سؤالات پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ 76% محاسبه شد که با تصحیح یک سؤال که دارای بار عاملی منفی بود میزان اعتبار پرسشنامه به 77% ارتقاء یافت.

خلاصه نتایج

یافته‌های مربوط به این تحقیق نشان می‌دهد که اهداف تربیت اجتماعی در برنامه درسی مطالعات اجتماعی در حیطه‌های:

صلاحیت‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و خانوادگی در بین دانش‌آموزان پایه اول دوره‌ی متوسطه در شهرستان‌های استان تهران از لحاظ آماری به طور معنی‌داری تحقق یافته است.

با عنایت به این که یکی از یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که دانش‌آموزان پایه اول در رابطه عدم مشروعیت نظام سیاسی و شرکت در انتخابات و بحث و تبادل نظر در خصوص کاندیداها شناخت کافی ابراز ننموده‌اند پیشنهاد می‌شود مدارس در رابطه شناخت دانش‌آموزان نسبت به نظام سیاسی نهایت اهتمام را داشته و مسؤولین مدارس و دبیران علوم اجتماعی با شیوه‌ی عقلانی دانش‌آموزان را در رابطه با نحوه شناخت کاندیداها آشنا نموده و همچنین مدارس به انتخابات دانش‌آموزی اهمیت داده و ضرورت آن در ایجاد جامعه دموکراسی تفهیم نمایند.

پیشنهاد می‌گردد بررسی میزان تحقق اهداف تربیت اجتماعی در دوره‌های تحصیلی ابتدایی و راهنمایی و متوسطه مورد تحقیق قرار گیرد.

• طرح تحقیق

مقدمه

بعد از نهاد خانواده، مهم‌ترين واحد اجتماعي كه بيشترين تأثير را در رشد و تربيت كودكان و نوجوانان باقي مي‌گذارد، نهاد مدرسه است. امروزه مدرسه سهم مؤثر و انكارناپذيري را در تعليم و تربيت كودكان بر عهده دارد و زماني كه كودك پا به مدرسه مي‌گذارد (سن 6 يا 7سالگي) در حقيقت مدرسه بخش مهمي از وظايف خانواده را بر عهده مي‌گيرد و اوقات زياد از عمر آن‌ها رادر برمي‌گيرد. مدرسه در همه دوران تحصيل از اهميت بسزايي برخوردار است. ولي از آنجايي كه كودك در دوره 7 تا 11 سالگي براي اولين بار با واحد مدرسه روبرو مي‌شود و با توجه به ويژگي‌هاي روان‌شناختي و تربيتي كودك در اين دوره، مدرسه داراي اهميت اختصاصي‌تري مي‌باشد و آثار عميق‌تري بر رشد و شخصيت كودكان باقي مي‌گذارد.

همين اهميت تربيت اجتماعي است كه مدرسه و مسئولان آموزش و پرورش را به كمك و راهنمايي كودكان و نوجوانان از اين لحاظ وادار مي‌كند مدرسه بايد نظر وسيع‌تر داشته باشد توجه خود را به جامعه معطوف دارد و به ياد داشته باشد كه جامعه آنچه را پس از قرن‌ها رنج و مشقت و تجربه به دست آورده است و به وسيله مدرسه در اختيار اعضاي آينده خود قرار مي‌دهد.

همچنين، جامعه تمام آروزها و افكار بديعي كه مي‌خواهد به مرحله عمل درآورد به مدرسه مي‌سپارد و بدين طريق هر چيزي در مدرسه، هم جنبه انفرادي و هم جنبه اشتراكي پيدا مي‌كند. از طرف ديگر، هر جامعه فقط وقتي پايدارتر و مترقي‌ و دايماً در رشد و پيشرفت خواهد بود كه هميشه به فكر تربيت اعضاي خود باشد و براي رسيدن به اين هداف عالي نيز جز مدرسه و مؤسسات تربيتي هيچ وسيله مثبت و مؤثر ديگري در اختيار خود ندارد.

براي علماي تربيت روشن است كه مدرسه يك نهاد اجتماعي است كه اهميت آن كمتر از وظيفه آموزش و پرورش فردي نيست. به نظر آنان مدرسه همچون خانواده يك وحدت اجتماعي است و در ساخت شخصيت اجتماعي فرد بسيار مؤثر است زيرا به وسيله آن است كه كودك و نوجوان راه و رسم زندگي و طرز معاشرت با ديگران را ياد مي‌گيرد و نيز مدرسه است كه چگونگي انجام دادن يك عده كارهاي معين و كيفيت همكاري يا رقابت با ديگران را به فرد مي‌دهد. میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

به طور كامل اساس نظرات كودك و نوجوان و موفقيت ياناكامي او در مدرسه پي‌ريزي مي‌شود و در تمام آن‌ها وسايل هستند كه كودك و نوجوان را براي سازگاري با محيط خارج از مدرسه، آماده و قادر مي‌سازند. مدرسه بايد مظهر و نمونه احتياج خارج براي فراگيران باشد. از اين رو، در نظر آموزش و پرورش جديد، مدرسه يك مركز اجتماعي مهم، و شهري در داخل شهر است كه دانش‌آموز ساعت‌هاي طولاني از زندگي خود را در آن مي‌گذراند و اطلاعات اجتماعي به دست مي‌آورد كه او را در سازگاري با جامعه بزرگتري ياري مي‌كنند. (شريعتمداري، 1387، ص28)

بركسي پوشيده نيست كه مدرسه به عنوان يك مؤسسه اجتماعي عمده فعاليتش هدايت فرد در ابعاد مختلف است. بايد ديد هدايت يعني چه و فرد كيست؟

شريعتمداري معتقد است هدايت يعني كمك به فرد كه خود تشخيص دهد، در چه موقعيتي قرار گرفته است، فرد از چه امكاناتي برخوردار است و چگونه فرد مي‌تواند با استفاده از امكانات با مشكلات روبرو شده و خود شخصاً به حل مشكل اقدام كند. فرد آدمي در شخصيت خود از پنج بعد اساسي برخوردار است اين ابعاد عبارتند از: بعد عقلاني، بعد اجتماعي، بعد عاطفي، بعد اخلاقي و معنوي و بعد بدني. تعليم و تربيت يعني هدايت ابعاد اساسي شخصيت فرد. آن‌چه كه در تعليم و تربيت حائز اهميت است تمركز يافتن آموزش روي ابعاد فوق است نه توجه به يك بعد و ابعاد ديگر از ديد نظام آموزشي پنهاد بماند در آن صورت تعليم و تربيت جنبه يك بعدي پيدا مي‌كند و تربيت انسان كامل به درستي تحقق نمي‌يابد. (شريعتمداري، 1381، ص73)

«هدايت در بعد اجتماعي يعني فرد چگونه با ديگران بسر بَرَد، سازگاري با ديگران، توافق با ديگران، همكاري با ديگران، عدم موافقت با ديگران، زمينه هدايت فرد را تشكيل مي‌دهد.» (همان منبع، همان ص)

«دوركيم[1] بيان كرده است كه تعليم و تربيت وسيله اجتماعي كردن نسل جوان و هدف آن انتقال شيوه‌هاي فكر و احساس جامعه به نسل جديد و نوباوگان مي‌باشد. البته ناگفته نماند وظيفه تعليم و تربيت انتقال و معرفي صرف نيست بلكه بايستي موجباتي فراهم نمايد كه دانش‌آموزان ميراث فرهنگي و ارزش‌ها را بتوانند ارزيابي نموده و آنچه كه به حال فرد و جامعه مفيد است حفظ و مابقي را حذف نمایند و همچنين آنچه كه از گذشته به نسل جديد انتقال يافته را بسط و گسترش نمايند.» (شاهمرادي، 1384،ص2)

«كولي[2] معتقد است كه مدرسه عامل اجتماعي كردن فرد و آموختن محبت، همدلي، وفاداري و همكاري با ديگران است.» (همان منبع، همان ص)

جان ديويي[3] با نوشتن كتاب (مدرسه و اجتماع) كاملاً به اهميت مدرسه به عنوان بخشي از نهاد آموزش و پرورش و يك موسسه اجتماعي پي برد و به نظر وي هدف پرورش اين است كه كودك شيوه زندگي اجتماعي و تعاوني را بياموزد و يكي از وظايف عمده مؤسسات تربيتي آماده كردن افراد جهت زندگي اجتماعي است. (شريعتمداري، 1387، ص 65 و 69)

«در مبحث جريان‌هاي اجتماعي و فعاليت‌هاي تربيتي در كتاب جامعه‌شناسي فرانسيس براون[4] آمده است جريان اجتماعي[5] عبارت است از: تأثير متقابل افراد و گروه‌ها روي يكديگر به طوري كه هر فرد يا گروه، محرك فرد يا گروه ديگر شده و در نتيجه رفتار افراد تغيير كند.» (شريعتمداري، 1387، ص55)

در اين خصوص نظام‌هاي آموزشي بايد راهكارهاي اجرايي را پيگيري نمايند كه موجبات تغيير رفتار را در پي داشته باشد. در جريان اجتماعي شدن، گروه‌هاي انساني فرهنگي خود را منتقل مي‌كنند و شخصيت ويژه خود را به وسيله الگوها و معيارهايي مشخص مي‌سازند و با اين ترتيب آن‌ها را با جامعه خود منطبق و هماهنگ مي‌سازند و همچنين موجبات رشد و ترقي جامعه را فراهم مي‌نمايند. وظيفه اجتماعي كردن افراد يكي از كاركردهاي مهم آموزش و پرورش است. اگر هماهنگ كردن دانش‌آموزان با هنجارهاي اجتماعي خود از اهداف صريح آموزش و پرورش در دوره‌هاي ابتدايي و متوسطه است.

اگر تربيت اجتماعي را ايجاد مهارت‌هاي اجتماعي در برخورد و تعامل صحيح با ديگران بدانيم داراي ابعاد مختلفي است مانند تعامل با نظام سياسي، نظام اقتصادي، نظام خانواده، نظام آموزش و … كه در اينجا از يك تحصيل‌كرده انتظار تغيير رفتار مطلوب داريم بدين معني كه يك دانش آموخته به طور مثال در برخورد با مسائل سياسي زود قضاوت نكند و طوري عمل كند كه با آزادي عقلي به صلاح و خير جامعه تصميم اتخاذ نمايند. فيليپس[6] با مرور تحليل‌هاي ارايه شده در مورد مهارت اجتماعي نتيجه مي‌گيرد كه كسي داراي مهارت اجتماعي است كه:

«‌با ديگران طوري ارتباط برقرار كند كه بتواند به حقوق، الزامات، رضايت‌خاطر و يا انجام وظايف خود در حد معقولي دست يابد؛ بي‌آنكه حقوق، الزامات، رضايت خاطر يا وظايف ديگران را ناديده بگيرد، و در عين حال بتواند در اين موارد مبادله‌اي باز و آزاد با ديگران داشته باشد.» (اون هارجي و همكاران، ترجمه خشايار بيگي و همكارن، 1386، ص12)

بندورا[7] در نظريه‌ي شناختي ـ اجتماعي خود مي‌گويد تمامي رفتارها به جز رفلكس‌هاي اوليه (مثلاً پلك زدن) آموختني هستند. اين يادگيري اجتماعي از طريق مدل‌سازي و تقليد رفتارهاي بزرگسالاني چون والدين، معلمان، همشيران يا همسالان صورت مي‌پذيرد. هر چند كه ممكن است از راه تقليد شاگرد عناصر اصلي مهارت اجتماعي را فراگرفته باشد؛ اما از فرآيندهاي فكري لازم براي استفاده از اين عناصر در تعاملات خود بي‌بهره باشد. پس نتيجه مي‌گيريم كه در آموزش تربيت و مهارت‌هاي اجتماعي آن‌چه كه مهم است ارتقاء سطح فكري و بينش دانش‌آموزان نسبت به امورات و مسائل اجتماعي است. (همان منبع، ص14)

با اين بيان نقش مدرسه در جامعه‌پذيري نسل جديد روشن مي‌شود مدرسه با تأمين رشد جنبه‌هاي مختلف شخصيت كودكان و نوجوانان در تربيت نسل جديد نقش مهمي دارد. يكي از مهم‌ترين جنبه‌هاي تربيت، «تربيت اجتماعي» دانش‌آموزان است كه با اصطلاحاتي از جامعه‌پذير كردن از آن ياد شده است. اما «تربيت اجتماعي» براي بيان مفهوم مورد اين تحقيق ترجيح داده مي‌شود. زيرا اصطلاح تربيت اجتماعي گوياي نقش فعال مدرسه در اين زمينه بوده و منتج از غايات و اهداف مصوب شوراي عالي آموزش و پرورش است. در مصوبه شوراي عالي آموزش و پرورش اهداف تربيتي دوره‌هاي مختلف تحصيلي ذكر شده كه يكي از اهداف تربيتي مذكور تربيت اجتماعي است.

همچنين در جهت تأمين مصوبه شوراي عالي آموزش و پرورش گروه علوم اجتماعي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، راهنماي برنامه درسي مطالعات اجتماعي پايه اول دوره متوسطه را در سال 1371 وضع نمودند و در سال 1378 آنرا بازبيني كردند. در برنامه فوق تربيت اجتماعي در سه قلمرو دانش‌ها، مهارت‌ها و نگرش‌ها ترسيم گرديد كه به طور خلاصه به مواردي از اشاره شده است:

ـ فرد به شناختي از مفهوم گروه و ضرورت، اهميت و تكوين آن در زندگي فردي و اجتماعي نايل آيد.

ـ فرد نسبت به نظام اجتماعي كل[8] و زيرمجموعه‌هاي آن تحت عناوين نظام اقتصادي، نظام سياسي، نظام خانواده و نظام فرهنگي شناخت كافي حاصل نمايد.

ـ در نظام اقتصادي، ضرورت دستيابي به شغل و آمادگي براي آنرا كسب كند.

ـ‌ گرايش مثبت نسبت به نظام اجتماعي و نظام سياسي و … در فرد ايجاد گردد.

ـ جريان‌هاي اجتماعي مانند همكاري و مشاركت‌هاي فردي و گروهي، توافق و تشابه در شخصيت فرد دروني شود.

ـ درك ارزش و اهميت خانواده در زندگي اجتماعي. (ملكي و همكاران، 1378، ص5)

به هر حال اين طرح تحقيقي درصدد است ميزان تحقق اهداف تربيت اجتماعي در برنامه درس مطالعات اجتماعي پايه اول متوسطه شهرستان‌هاي استان تهران را مورد بررسي قرار دهد.

بيان مسأله

مساله مهم و اصلی برای مسؤولان آموزش و پرورش که با دانش‌آموزان نوجوان پایه اول دوره‌ی متوسطه سروکار دارند این است که نیازهای عام و خاص تربیت اجتماعی هر دانش‌آموز را به درستی بشناسند و پس از این شناخت با شیوه‌های علمی و مشروع درصدد ارضای نیازها و رفع مشکلات تربیت اجتماعی آنان برآیند به هر حال آنچه به عنوان مساله و مشکل اساسی که سبب ایجاد انگیزه برای ارائه طرح پژوهش حاضر شده این است که میزان تحقق اهداف تربیت اجتماعی را در برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه اول متوسطه را مشخص نماید.

در تحقق اهداف تربیت اجتماعی پدیده‌ها و متغیرهای مورد بررسی همان صلاحیت‌هایی است که فرد در زندگی اجتماعی تحت عنوان تربیت اجتماعی باید دارا باشد. برنامه درسی مطالعات اجتماعی به دنبال ایجاد صلاحیت‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و صلاحیت‌های مربوط به نظام خانواده است که محقق درصدد است بررسی نماید که برنامه درسی مطالعات اجتماعی تا چه میزان توانسته است که صلاحیت‌های فوق را در دانش‌آموزان پایه اول دوره‌ی متوسطه ایجاد نماید. در این پژوهش پدیده‌ها و متغیرهای فوق‌الذکر با استفاده از پرسشنامه مورد بررسی و اندازه‌گیری قرار گرفته است.

اهميت و ضرورت موضوع پژوهش

در بررسی‌های صورت گرفته در کتاب مطالعات اجتماعی اهداف تربیت اجتماعی به نحو مطلوبی بیان گردیده‌اند ولی شواهد و قراین در جامعه آدمی را نسبت به تربیت اجتماعی دچار وسوسه می‌کند که چرا این همه اتفاق و حوادث در جامعه مشاهده می‌شود، مانند اختلاف خانوادگی، اعتیاد، ناهنجاری‌های سیاسی، سرقت، آدم‌کشی، بیکاری و …. .

در ذیل شواهد و نمونه‌هایی از منابع و مراجع گوناگون آمده است که ضرورت و اهمیت بررسی صلاحیت‌ها اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و خانوادگی را دو چندان نموده است.

برای مطالعه ادامه این بخش لطفا پایان نامه را دانلود بفرمایید

اهداف پژوهش

اهداف كلي

هدف كلي عبارت از منظور و مقصود نهايي از انجام پژوهش است.

هدف كلي مستقيماً از مسأله پژوهش مشتق مي‌شود. در واقع يكي از اهداف كلي خود موضوع تحقيق است كه معلوم مي‌دارد پژوهش چه چيز را دنبال مي‌كند و يا قصد تعيين آن را دارد.

همچنين هدف كلي ديگر، معمولاً‌ پيشنهادهايي است كه بر اساس يافته‌ها ارائه مي‌شود. (نادري و همكاران، 1389، ص15)

در واقع پژوهش فوق دو هدف كلي را دنبال مي‌كند:

الف‌ـ‌ بررسي ميزان تحقق اهداف تربيت اجتماعي در برنامه درسي مطالعات اجتماعي پايه اول متوسطه در شهرستان‌هاي استان تهران. میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

ب‌ـ ارائه پيشنهادها و راه‌كارهاي علمي و عملي در را ستاي تحقق اهداف تربيت اجتماعي، برنامه درسي، مطالعات اجتماعي به مسئولين نظام آموزشي كه جريان تربيت اجتماعي بهتر صورت گيرد.

اهداف ويژه

اهداف طرح تحقیقی حاضر به استناد از اهداف مصوب گروه برنامه‌ریزی درسی علوم اجتماعی در برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه اول متوسطه تعیین گردیده که به شرح زیر است:

1ـ بررسی میزان صلاحیت‌های اجتماعی (مانند: درک دیگران، همکاری با دیگران، رعایت مقررات، رعایت حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی، عدم تعرض به حقوق دیگران، تلاش در برقراری حق و عدالت و مشارکت در طرح و تصمیمات گروهی و …) در دانش‌آموزان.

2ـ بررسی میزان صلاحیت‌های اقتصادی (مانند: فعالیت‌های اقتصادی، شناخت شغل‌‌های کاذب، تأثیر منفی بیکاری، نظام اقتصادی و اختلاف طبقاتی، نظام پولی، نظام آموزش و توانمندی اقتصادی و …) در دانش‌آموزان.

3ـ بررسی میزان صلاحیت‌های سیاسی (مانند: شرکت در انتخابات، شناخت کاندیداها، عدم مشروعیت نظام سیاسی، رعایت مقررات و حفظ نظم در جامعه، آمادگی در مقابل دشمنان خارجی، همکاری با پلیس، شرکت در راهپیمایی و تظاهرات قانونی و …) در دانش‌آموزان

4ـ بررسی میزان صلاحیت‌های دانش‌آموزان نسبت به نظام خانواده مانند: همکاری با اعضای خانواده، آثار نامطلوب رشد جمعیت، توجه به رهنمودهای هدایتی خانواده، مراقبت از کوچکترهای خانواده، اختلاف خانوادگی، رفت و آمد به خانه فامیل و آشنایان و … .

سؤالات تحقيق

اجراي طرح پژوهش حاضر درصدد پاسخ به سؤالات زير است: میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

1ـ به چه ميزان دانش‌آموزان از صلاحيت‌هاي اجتماعي برخوردارند؟

2ـ به چه ميزان دانش‌آموزان از صلاحيت‌هاي اقتصادي برخوردارند؟

3ـ به چه ميزان دانش‌آموزان از صلاحيت‌هاي سياسي برخوردارند؟

4ـ به چه ميزان دانش‌آموزان از صلاحيت‌هاي مربوط به نظام خانواده برخوردارند؟

فرضيه‌هاي تحقيق

1ـ برنامه‌ درسي مطالعات اجتماعي بر صلاحيت‌هاي اجتماعي دانش‌آموزان پايه‌ي اول دوره‌ي متوسطه اثر دارد.

2ـ برنامه درسي مطالعات اجتماعي بر صلاحيت‌هاي اقتصادي دانش‌آموزان پايه‌ي اول دوره‌ي متوسطه اثر دارد.

3ـ برنامه درسي مطالعات اجتماعي بر صلاحيت‌هاي سياسي دانش‌آموزان پايه‌ي اول دوره‌ي متوسطه اثر دارد.

4ـ برنامه درسي مطالعات اجتماعي بر صلاحيت‌هاي مربوط به نظام خانواده در دانش‌آموزان پايه‌ي اول دوره‌ي متوسطه اثر دارد.

روش پژوهش

روش تحقیق در این پژوهش روش زمینه‌ای است. زمینه‌ای به لحاظ این که با این روش می‌توان به بررسی تعداد بیشتری متغیر در نمونه‌ای محدود پرداخت. در روش تحقیق زمینه‌ای ممکن است هدف محقق آن باشد که با استفاده از تکنیک‌های آمار استنباطی به بررسی تفاوت یا تشابه نظرات گروه‌های مختلف در جهت یافتن وحدت نظر ویژه درباره‌ی موضوعی پرداخته شود و با عنایت به این که هدف این تحقیق بررسی میزان تحقق اهداف تربیت اجتماعی در برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه اول دوره متوسطه است، روش تحقیق زمینه‌ای، مناسب‌تری روش است. (نادری و سیف‌ نراقی، 1388، ص 67)

جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش شامل همه دانش‌آموزانی است که در پایه اول دوره متوسطه مناطق و نواحی نوزده‌گانه سازمان آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران که در سال تحصیلی 89 ـ 1388 مشغول به تحصیل هستند. آمار دانش‌آموزان پایه اول متوسطه در حدود 84618 نفر است. در فصل سوم آمار دانش‌آموزان پایه اول به تفکیک دختر و پسر در سازمان آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران آمده است.

نمونه و روش نمونه‌گیری

از جامعه آماری 84618 نفر دانش‌آموز پایه اول دوره‌ی متوسطه این پژوهش به استناد جدول برآورد حجم یا اندازه نمونه. Kerjecie , r.V. and Morgan . D.W. (نادری و سیف نراقی، سال 1388، ص 216)

حجم نمونه 384 نفر تعیین گردید نمونه فوق از بین دانش‌آموزان پایه اول متوسطه پسران و دختران مناطق و نواحی 19 گانه سازمان آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران انتخاب شد که در اجرای پرسشنامه این تعداد به 400 نفر افزایش یافت. و در نهایت 400 نفر به دو گروه آزمودنی مستقل تقسیم گردید که 200 نفر مربوط به گروهی بود که سال اول متوسطه را شروع نموده بودند و 200 نفر آنهایی که سال اول را به اتمام رسانیده بودند.

بدین ترتیب که مناطق و نواحی 19 گانه سازمان آموزش و پرورش شهرستان‌های استان بر حسب جغرافیایی به چهار گروه (شمالی، جنوبی، غربی و شرقی) تقسیم گردیدند و با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای از هر گروه یک منطقه یا ناحیه به طور تصادفی انتخاب شدند. سپس از بین مدارس متوسطه پایه اول دخترانه و پسرانه مناطق و نواحی 19گانه دو دبیرستان (دخترانه و پسرانه) به صورت خوشه‌ای انتخاب گردید.

در نهایت در هر مدرسه تقریباً‌به نسبت تعداد دانش‌آموزان هر منطقه و یا ناحیه دانش‌آموز دختر و پسر به عنوان آزمودنی‌های تحقیق پایه اول متوسطه بر حسب نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شد. دلیل استفاده از نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای این بود که توزیع جغرافیایی اعضاء به گونه‌ای پراکنده و دسترسی به همه آنان مقدور نبود. (نادری و سیف نراقی، سال 1388، ص 114)

محدودیت‌ها

به طور معمول هر تحقیقی با یک سلسله از محدودیت‌ها روبروست که تحقیق حاضر نیز از این قاعده مستثنی نیست. محدودیت‌های تحقیق فوق دو دسته‌اند به شرح زیر ارائه گردیده است:

الف: محدودیت‌هایی که کنترل آن از عهده پژوهشگر خارج است:

1ـ در این پژوهش در انتخاب نمونه محدودیت‌هایی چون فضای آموزشی مشابه و برخورداری همه دانش‌آموزان از وجود معلمان همسان و ….. وجود دارد. میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

2ـ ابزار اندازه‌گیری در پژوهش حاضر محقق ساخته است بنابراین خالی از خطا و اشتباه نخواهد بود.

3ـ در عدم توانایی کنترل همه متغیرهای بازیگر ممکن است همه دانش‌آموزان با دقت و صراحت لازم با پژوهشگر همکاری ننمایند.

4ـ امکان وجود خطا در محاسبات آماری و ریاضی وجود دارد منتهی محقق سعی‌اش بر این است که خطاهای ریاضی و آماری را به حداقل ممکن برساند.

5ـ امکان دارد همه دانش‌آموزان پایه اول متوسطه به یک اندازه از وجود دبیران مجرب و متخصص مربوط به برنامه درسی مطالعات اجتماعی برخوردار نباشند.

6ـ‌ عدم همکاری جدی مدیران و کادر اجرایی دبیرستان‌ها در هنگام اجرای پرسشنامه. میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

7ـ عدم برخورد صادقانه دانش‌آموزان با آیتم‌های پرسشنامه که فقط یک گزینه را علامت بزنند.

8ـ به دلیل اینکه نمونه آماری دو نمونه از دانش‌آموزانی است که به طور مستقل برنامه درسی را در طول یکسال تحصیلی آموزش دیده و ندیده‌اند امکان دارد از نظر سنی یکسال رشد در صلاحیت بررسی شده تأثیر داشته باشد.

ب: محدودیت‌هایی که کنترل آن در اختیار پژوهشگر است:

1ـ دامنه تربیت اجتماعی در دوره متوسطه وسیع است. در این پژوهش فقط روی برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه اول تمرکز گردیده است.

2ـ به سبب زیاد بودن داده‌ها و اطلاعات جانبی در این پژوهش، امکان عدم بررسی و تجزیه و تحلیل برخی از آن‌ها وجود خواهد داشت.

3ـ پژوهشگر خود را محدود کرده است به چهار منطقه یا ناحیه از آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران آن هم به دلیل کمبود مالی و زمان محدود اجرای طرح. (نادری و سیف نراقی، 1388، ص28)

تعريف واژه‌ها و اصطلاحات

تعاریف نظری:

 « مراد از تعاریف نظری واژه‌ها و اصطلاحات آن است که پژوهشگر یک مفهوم و واژه را به وسیله مفاهیم دیگر تعریف کند. این تعریف یک استنباط ذهنی و تجریدی از واژه‌هاست و باید ریشه در نوشته‌ها و نظریه‌های موجود داشته باشد و به طور علمی بیان شود.» (نادری و همکاران، 1386، ص62)

مفهوم تربيت و تربيت اجتماعي

شريعتمداري مي‌گويد: «تعليم و تربيت يعني هدايت ابعاد اساسي شخصيت فرد، اين ابعاد عبارتند از بعد عقلاني، بعد عاطفي، بعد اجتماعي، بعد اخلاقي و بعد بدني. هدايت در بعد اجتماعي يعني چگونه با ديگران بسر بَرَد، سازگاري با ديگران، توافق با ديگران، همكاري با ديگران، عدم موافقت با ديگران، زمينه‌ي هدايت فرد را تشكيل مي‌دهد.» (شريعتمداري، 1385، ص72)

جان ديويي[9] مربي عاليقدر آمريكايي تعليم و تربيت را «رشد قوه‌ي قضاوت صحيح» مي‌داند. قضاوتي كه مبتني بر دليل باشد. فرد در هر مرحله از رشد با امور مختلف سروكار دارد و بايد درباره‌ي آن‌ها قضاوت كند. فرد در مراحل رشد و در برخورد با امورات اجتماعي مانند انتخاب شغل، انتخاب رشتة تحصيلي، اداره معاش، ترتيب زندگي خصوصي، برقراري روابط با ديگران، شركت در فعاليت‌هاي اجتماعي، بررسي نظريات علمي، آشنايي با اوضاع و احوال تاريخي و جغرافيايي، تشكيل ميزان‌هاي اخلاقي و توجه به ارزش‌هاي و آرمان‌هاي انساني بايستي از قوه‌ي قضاوت صحيحي برخوردار باشد. (شريعتمداري، سال 1387، ص88)

به نظر نگارنده، تربيت اجتماعي سعي در جامعه‌پذير نمودن افراد دارد، بدين معنا كه اگر تعليم و تربيت را فعاليتي بدانيم كه شكوفايي استعدادها و رشد همه‌جانبه شخصيت فرد را مد نظر داشته باشد اين رشد به سمت و سوي پذيرش هنجارهاي اجتماعي است. پذيرشي كه مبتني بر فهم و بينش صحيح باشد تا افراد موضع انفعالي در تعامل با ديگران را نداشته باشند.

تعريف برنامه درسي

«برنامه تربيتي شامل كليه تجربيات، مطالعات، بحث‌ها، فعاليت‌هاي گروهي و فردي و ساير اعمالي است كه شاگرد تحت سرپرستي و راهنمايي مدرسه انجام مي‌دهد.» (شريعتمداري، 1386، ص3)

صلاحيت‌هاي اجتماعي[10]

«براي اينكه افراد بتوانند به طور مؤثر در زندگي اجتماعي شركت كنند بايد واجد شرايط و صلاحيت‌هاي خاصي باشند. به عبارت ديگر تا افراد يك جامعه و مهارت‌ها و عادات معيني را در خود رشد ندهند نمي‌توانند وضعي توأم با موفقيت و رضايت‌خاطر در زندگي اجتماعي براي خود به وجود آورند.» (شريعتمداري، 1387، ص65)

صلاحيت‌هاي اجتماعي براساس مصوبه گروه برنامه‌ريزي درسي علوم اجتماعي در برنامه درسي مطالعات اجتماعي بدين شرح است:

ـ شناخت مفهوم گروه و ضرورت اهميت آن در زندگي فردي ـ اجتماعي.

ـ‌ آشنايي با چگونگي تكوين گروه و روابط گروهي و مشكلات عمده‌ي آن.

ـ‌ شاخت مفهوم نظام اجتماعي و اجزاي آن و آشنا به روابط متقابل نظام‌هاي اجتماعي.

ـ دارا بودن گرايش مثبت نسبت به ارزش‌هاي اجتماعي و … .

ـ دارا بودن گرايش مثبت نسبت به مشاركت در امور اجتماعي و توانا در همكاري و مشاركت‌هاي اجتماعي.

ـ‌ دارا بودن روحيه‌ي تحمل آراء ديگران و انتقادپذيري.

ـ‌ داشتن روحيه جمع‌آوري اطلاعات لازم براي تجزيه و تحليل مسائل اجتماعي.

ـ داشتن روحيه‌ي مسئوليت‌پذيري در فعاليت‌هاي اجتماعي.

ـ توانا در انجام تحقيقات ساده در زمينه موضوعات اجتماعي. (ملكي و همكاران، 1378، ص 6ـ5)

صلاحيت‌هاي اقتصادي[11]

صلاحيت‌ها يا شايستگي‌هاي اقتصادي در برنامه درسي مطالعات اجتماعي پايه اول متوسطه بر اساس مصوبه گروه برنامه‌ريزي درسي علوم اجتماعي سازمان پژوهش‌ و برنامه‌ريزي آموزشي بدین شرح است: میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

ـ شناخت مفهوم نظام اقتصادي و اجزاي آن.

ـ درك اهميت اشتغال در زندگي فردي و اجتماعي.

ـ‌ آشنا با عوامل عمده‌ي انتخاب شغل.

ـ شناخت بيكاري به عنوان يكي از آسيب‌هاي نظام اقتصادي.

ـ‌ آشنا به روابط متقابل نظام‌هاي اجتماعي با يكديگر.

ـ دارا بودن گرايش مثبت نسبت به ارزش‌هاي اقتصادي جامعه.

ـ دارا بودن نگرش مثبت نسبت به حرفه‌هاي مولد و معاش حلال.

ـ داشتن مهارت‌هاي اجتماعي در رابطه با شغل‌يابي. (ملكي و همكاران، 1378، ص 6ـ5)

 

صلاحيت‌هاي سياسي[12]

صلاحيت و شايستگي در زمينه نظام سياسي در برنامه درسي مطالعات اجتماعي براساس مصوبه گروه برنامه‌ريزي درسي علوم اجتماعي بدين شرح است:

ـ شناخت مفهوم نظام سياسي و ضرورت اهميت آن.

ـ‌ آشنا با انواع عمده‌ي نظام سياسي

ـ شناخت عدم مشروعيت به عنوان آسيب‌ نظام سياسي كشور.

ـ آشنا به روابط متقابل نظام اجتماعي با يكديگر.

ـ دارا بودن گرايش مثبت نسبت به ارزش‌هاي سياسي جامعه.

ـ داشتن گرايش مثبت نسبت به مشاركت در امور سياسي و توانايي مشاركت در امور سياسي.

ـ دارا بودن روحيه پاسداري از استقلال همه جانبه كشور و نفي هر گونه ستمگري و ستم‌پذيري. (ملكي و همكاران، 1378، ص 6ـ5)

صلاحيت‌هاي مربوط به نظام خانواده[13]

صلاحت و شايستگي در زمينه نظام خانواده براساس مصوبه شوراي برنامه‌ريزي درسي علوم اجتماعي در برنامه درس مطالعات اجتماعي بدين شرح است:

ـ درك ضرورت و اهميت تشكيل خانواده.

ـ شناخت خانواده به عنوان يك نظام اجتماعي.

ـ آشنا با مسائل و مشكلات عمده خانواده

ـ آشنا با كاركردها، آثار و نتايج خانواده بر اجتماع و فرد.

ـ آگاه به آثار نامطلوب رشد بي‌رويه جمعيت.

ـ به پايداري نظام خانواده در همه زمان‌ها واقف است. (همان منبع، همان صفحات)

تعاریف عملی:

«منظور از تعریف عملی واژه‌ها و اصطلاحات، آن است که محقق در این تعریف به مشخص ساختن حدود یک متغیر و تعیین حوزه عملیاتی آن، تعیین معیارها و مدارک تجربی و عملی جهت اندازه‌گیری و سنجش آن متغیر به طریقی که در پژوهش مورد نظر مد توجه محقق باشد، مبادرت می‌کند. (نادری و همکاران، 1386، ص 63)

مفهوم تربیت و تربیت اجتماعی

منظور از تربیت و تربیت اجتماعی در این پژوهش کل آیتم‌هایی است که در پرسشنامه پژوهش آمده است. میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

برنامه درسی

برنامه درسی شامل کلیه تجربیات، مطالعات، بحث‌ها، فعالیت‌های گروهی و ضروری و سایر اعمالی است که دانش‌آموزان پایه اول دوره متوسطه، برای یادگیری برنامه درسی مطالعات اجتماعی تحت سرپرستی و راهنمایی مدرسه انجام می‌دهند.

صلاحیت‌های اجتماعی

منظور از صلاحیت‌های اجتماعی در این پژوهش مجموعه آیتم‌هایی است که در شماره‌های (1 و 2 و 3 و 13 و 14 و 15 و 18 و 19 و 24 و 36) پرسشنامه محقق ساخته ذکر گردیده است یا مجموعه میانگین نمرات آیتم‌های فوق می‌باشد.

صلاحیت‌های اقتصادی

منظور از صلاحیت‌های اقتصادی در این پژوهش مجموعه آیتم‌هایی که در شماره‌های (7 و 8 و 9 و 20 و 29 و 30 و 31 و 32 و 38) پرسشنامه محقق ساخته ذکر گردیده است.

 

صلاحیت‌های سیاسی

منظور از صلاحیت‌های سیاسی در این پژوهش مجموعه آیتم‌هایی است که در شماره‌های (10 و 11 و 21 و 22 و 23 و 33 و 34 و 35 و 25) پرسشنامه محقق ساخته ذکر گردیده است.

صلاحیت‌های مربوط به نظام خانواده

منظور از صلاحیت‌های مربوط به نظام خانواده در این پژوهش مجموعه آیتم‌هایی است که در شماره‌های (4 و 5 و 6 و 16 و 17 و 26 و 27 و 37 و 28) پرسشنامه محقق ساخته ذکر گردیده است. میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

[1]. Durkheim

[2] . Cooley

[3] . Dewy

[4] . Francis J – Brewn

[5] . social – process

[6] . Philipce

[7] . bandoro

[8] . macro social system

[9] . Jhon Dewy

[10] . social competencies

[11] . economical competencies

[12] . political competencies

[13] . Family competencies

فهرست مطالب

چکیده‌ی تحقیق

بیان مسأله

فرضیه‌های تحقیق

جامعه آماری

حجم نمونه

ابزار پژوهش

خلاصه نتایج

فصل اول: طرح تحقیق

مقدمه

بيان مسأله

اهميت و ضرورت موضوع پژوهش

اهداف پژوهش

اهداف كلي

اهداف ويژه

سؤالات تحقيق

فرضيه‌هاي تحقيق

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه‌گیری

محدودیت‌ها

تعريف واژه‌ها و اصطلاحات

تعاریف نظری:

مفهوم تربيت و تربيت اجتماعي

تعريف برنامه درسي

صلاحيت‌هاي اجتماعي

صلاحيت‌هاي اقتصادي

صلاحيت‌هاي سياسي

صلاحيت‌هاي مربوط به نظام خانواده

تعاریف عملی:

مفهوم تربیت و تربیت اجتماعی

برنامه درسی

صلاحیت‌های اجتماعی

صلاحیت‌های اقتصادی

صلاحیت‌های سیاسی

صلاحیت‌های مربوط به نظام خانواده

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

مقدمه

مفهوم برنامه درسي

برنامه درسي مطالعات اجتماعي

تاريخچه مطالعات اجتماعي

روابط مطالعات اجتماعي با علوم اجتماعي

تربيت اجتماعي

اهميت تربيت اجتماعي

اهداف تربيت اجتماعي

هدف‌های کلی آموزش متوسطه در ایران

تربيت اجتماعي در برنامه‌هاي درسي دوره متوسطه

ابعاد جامعه شناختی آموزش متوسطه

نقش نوجوان در جامعه

جريان‌هاي اجتماعي

وظايف مدرسه در رابطه با تربيت اجتماعي

مسئوليت‌پذيري و تربيت اجتماعي

نظام خانواده

رشد اجتماعي

رشد اجتماعي و سازگاري با ديگران

اهميت رشد اجتماعي

نقش خانواده و مدرسه در رشد اجتماعي

مشخصه‌هاي رشد اجتماعي

1ـ استقلال

2ـ پذيرش مسئوليت

3ـ آينده‌نگري

4ـ ميانه‌روي

5ـ اميدواري و خوش‌بيني

6ـ شوخي و بذله‌گويي

نمادها و علائم رشد اجتماعي به نقل از شريعتمداري

فعاليت‌هاي اجتماعي

مفهوم نظام سياسي

مشروعيت نظام سياسي

عدم مشروعيت نظام سياسي

تحقق اهداف تربيت اجتماعي

الف) قلمرو دانش‌ها

ب) قلمرو نگرش‌ها

پ) قلمرو مهارت‌ها

تحقیقات و مطالعات مرتبط با موضوع تحقیق

فصل سوم : روش انجام پژوهش

مقدمه

روش پژوهش

جامعه آماری

نمونه و روش نمونه‌گیری

ابزار پژوهش

روایی و پایایی پرسشنامه

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها  میزان تحقق تربیت اجتماعی در دبیرستان

مقدمه

داده‌های مربوط به سؤالات پژوهش

تجزیه و تحلیل اولین سؤال پژوهش

تجزیه و تحلیل دومین سؤال پژوهشی

تجزیه و تحلیل سومین سؤال پژوهشی

تجزیه و تحلیل چهارمین سؤال پژوهش

اطلاعات جانبی و تکمیلی تحقیق

فصل پنجم: خلاصه نتیجه‌گیری و پیشنهادها

مقدمه

خلاصه تحقیق

نتیجه‌گیری

پیشنهادهای مبتنی بر یافته‌های تحقیق

موضوعات پیشنهادی بر تحقیقات بعدی

منابع و مآخذ

پیوست‌ها

ـ‌جدول دانش‌آموزان پایه اول به تفکیک دختر و پسر

ـ جدول نسبت دانش‌آموزان پایه اول به نسبت تعداد جمعیت

ـ جدول شماره 1ـ4 شاخص‌های آماری مربوط به متغیرهای صلاحیت اجتماعی

ـ جدول شماره 2ـ4 خلاصه محاسبات آماری آزمون z

ـ جدول شماره 3 ـ4 شاخص‌های آماری مربوط به متغیرهای صلاحیت اقتصادی

ـ جدول شماره 4 ـ4 خلاصه محاسبات آماری آزمون z

ـ جدول شماره 5 ـ 4 شاخص‌های آماری مربوط به متغیرهای صلاحیت سیاسی

ـ جدول شماره 6 ـ 4 خلاصه محاسبات آماری آزمون z

ـ جدول شماره 7ـ4 شاخص‌های آماری مربوط به متغیرهای صلاحیت خانوادگی

ـ جدول شماره 8 ـ 4 خلاصه محاسبات آماری آزمون z

ـ جدول مربوط به میانگین نمرات سؤالات پرسشنامه