نفس اماره و نفس لوامه چیست

نفس در لغت به معنی جان، روح، روان و نشان‌دهنده زنده بودن است. در علوم اسلامی و قرآن، به عنوان جهت‌دهنده حرکت و اندیشه انسان شناخته می‌شود و بسیاری از کردارها و رفتارهای انسان به پیروی از نفس او شکل می‌گیرد. در قرآن به چهار گونه نفس انسانی اشاره شده‌است.

نفس اماره (روان فرمانگر): در آیه ۵۳ از سوره یوسف به این نفس اشاره شده‌است. نفس اماره انسان را بسوی کارهای زشت هدایت می‌کند.

نفس لوامه (روان سرزنشگر): در آیه ۲ سوره قیامت به این نفس اشاره شده‌است. این نفس انسان را بخاطر اعمال زشتی که مرتکب می‌شود، سرزنش می‌کند. از این نفس به وجدان تعبیر شده‌است. بر اثر تکرار کردارهای زشت و گناهان، این نفس کارکرد خود را از دست می‌دهد.

نفس ملهمه (روان الهام‌گیرنده): در آیه ۷ و ۸ سوره شمس به این نفس اشاره شده‌است. این نفس، موجب نوعی پیوند میان انسان و عالم غیب است و از عالم غیب به آن الهام می‌شود.

نفس مطمئنه (روان بی‌گمان): در آیه ۲۷ سوره فجر، به این نفس اشاره شده‌است. این نفس متصل به خدا است و به واسطه این پیوند، دارای اطمینان است. کسی که این نفس در او بیدار می‌شود، راه و روش خود را می‌یابد و به دنبال یقین حرکت می‌کند.

نفس اماره و نفس لوامه چیست

در نوشته‌های اسلامی گونه‌های دیگری از نفس را نیز ذکر می‌کنند:

نفس راضیه (روان خرسند): در این مرحله، جان فرد از آن‌چه بر او می‌گذرد خرسند است.

نفس مرضیه (روان خرسندی‌یافته): جانی که خدا از او خرسند است.

نفس صافیه (روان پالوده): جانی که به کمال رسیده‌است.نفس انسان داراى حالات مختلفى است، گاهى تمایل به چیزهاى بدى دارد و هیچ ابائى هم ندارد که از این نفس تعبیر به امّاره مى‌شود.

این نفس در همه انسان‌ها وجود دارد و کثیرى از مردم تسلیم اوامر این نفس‌اند.

امر نفس اماره، به بدى و خیانت و شهوت‌هاى نامشروع است.

کسى که به این خواست‌ها و اوامر توجه کند، روز به روز به اماره بودن نفسش اضافه مى‌شود، مگر خداوند رحم کند و انسان را از این حالت بیرون آورد و یا این‌که از اول به انسان یک بصیرتى عطا کند که انسان از این اوامر نفسانى تبعیت نکند.

آیه 53 سوره یوسف به این حال نفس اشاره دارد، و ما ابر¢ نفسى ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربى ان ربى غفور رحیم؛ این نکته را باید دقت نمود که انبیا و اولیا، پاکیزه و مذکى بوده‌اند، اما براساس تواضع، خود را مذکى قلمداد نمى‌کردند، چون در برابر لطف الهى متواضع بودند و مى‌خواستند بگویند ما هر چه داریم از کمک الهى و رحمت حق متعال است.

علما در مورد نفس اماره گفته‌اند که در طول حیات براى انسان وجود دارد و این‌که اگر انسان به تبعیت از آن حرکت کند، این نفس روز به روز قوت بیشترى پیدا مى‌کند، اما اگر از خواسته‌ها و تمایلاتى که نفس انسان دارد، این پرهیزکارى او را وادار مى‌کند که به صلاح خود بپردازد و این باعث ضعف نفس اماره مى‌گردد.

جمله‌اى از بعض تفاسیر نقل شده است که نفس اگر از عقل و وحى تبعیت ننماید، حالت اماره بودنش قوى‌تر شده و هر روز او را بیشتر به طرف سوء و اعمال زشت مى‌کشاند، مگر انفسى که مرهونى باشند از قبل الهى که این اشخاص بر نفس خود تسلط پیدا کرده و امیر بر شهوات خود مى‌گردند، حتى بر شیطان برون هم مسلط مى‌شوند.

نوع دیگر از حالات نفس، نفس مسوله است.

نفس اماره و نفس لوامه چیست

که از حالات و انواع نفس اماره است و حالت آن زینت‌دهندگى است؛ یعنى براى انسان، کار ناپسند را زیبا جلوه مى‌دهد و انسان را علاقه‌مند به آن مى‌کند، در نتیجه انسان مرتکب آن مى‌گردد.

در هنگام تردید بین دو عمل که آیا خوب است یا بد، این نفس براى خوب بودن عمل بد و بد نشان دادن عمل خوب توجیهات زیبایى مى‌آورد تا شخص عمل خوب را ترک کند و عمل بد را انجام دهد.

تسویل، یعنى تزیین و زینت دادن، این زینت دادن، یا از طریق هواها و تمایلات نفسانى است، و یا شیطان او را وسوسه مى‌کند و یا اطرافیان  معصیت را براى انسان؛ زینت مى‌دهند در نتیجه گرفتار مى‌کند و نام این نفس زینت‌دهنده مى‌شود مسوله.

در سوره طه آیه 96،آ‌مده: قال بصرت بما لم‌یبصروا به فقبضت قبضة من اثر الرسول فنبذتها و کذلک سولت لى نفسى؛ وقتى حضرت موسى به سامرى گفت: چرا این کار را کرده‌اید و مردم را به گمراهى کشانده، گوساله پرست نمودید؟ در جواب مى‌گوید: چیزى دیدم که دیگران ندیدند.

نفس او برایش زینت داد که گفت من نفسم برایم زینت داد که از آن خاک زیر پاى اسب رسول که حیات بخش بود بردارم و در مجسمه گوساله بریزم تا به صدا در آید و مردم را منحرف کند، از این کار تعبیر به سولت لى نفسى مى‌شود.

نفس این کار را برایم زینت داد و مرا گرفتار کرد.