معنویت گرایی و عرفان های نوظهور

توسعه ابعاد مادی زندگی در جوامع مدرن نتوانسته است از میزان احساس نیاز ریشه دار و همیشگی انسان زمانه ما به معنویت خواهی بکاهد. اما آنچه در این شرایط، نگران کننده و هشداردهنده است سر برآوردن کیش‌ها، سبک‌ها و فرقه‌های عرفانی گوناگون است که در قالب،  مدل‌های رنگارنگ و جذابی عرضه می‌شوند.به نظر می‌رسد واژه‌ی جنبش‌های نوپدید دینی اولین بار در ژاپن مورد استفاده قرار گرفته است.بعضی فرقه‌های شبه عرفانی را به هفت دسته کلی شامل: عرفان‌های هندی، عرفان‌های امریکایی، عرفان مسحیت، عرفان یهود، عرفان چینی، پدیده فرا علم یا فراروانشناسی و سینمای ماوراء دسته‌بندی می‌نمایند.

از دلایل جذابیت این گروه‌ها می توان این موارد را برشمرد: وعده و وعیدها،فرار از موقعیت فعلی مثلاً فرار از مشکلات خانوادگی، بمباران محبت از سوی این گروه‌ها، تصور ایجاد رابطه‌ای نزدیک با خدا،احساس بهبود وضع زندگی،تحول فردی و توجه به علاقه فردی نوعاً جذاب و…

معنویت گرایی و عرفان های نوظهور

مهمترین خطر، متوجه مفهوم دین است. ادیان جدید با فروکاستن مفهوم دین، زدودن اتوریته الاهی آن، جایگزینی خود‌محوری به‌جای خدامحوری و فرعی‌سازی دین نسبت به غایات اومانیستی، بزرگ‌‌ترین ضربه را بر کیفیت تدین وارد می‌آورند. رفان‌های وارداتی که زادگاه آن در کشورهای غربی است به سوی کشور ما در حال نفوذ است. در آغاز دهه 70 میلادی تعداد این فرقه‌ها در غرب 78 فرقه بود و در آغاز دهه 90 میلادی 350 فرقه، ولی امروز تعداد آنها درغرب بالغ بر 2500 فرقه نوپدید دینی می‌باشد.

این گروه ها برای جامعه ی ایرانی دارای خطراتی همچون:« اخذ پول زیاد از افراد ، کسب پول های بادآورده کلان، تخریب قدرت کار و شغل در اعضا، ترویج بی بندوباری ، احساس ترس یا گناه، از میان بردن احساس مسئولیت، هدایت کردن افراد به زندگی پرحیله، بی رحمانه و جنایت کارانه ، فاصله گرفتن از ادیان الهی با توجیه تفسیر آزاد متون دینی ، اشاعه مناسک و شعایر خالی از معنا و مفهوم ، تهی نمودن افراد از بینش های معنوی ناب ، ایجاد تفرقه ، شاخه شاخه نمودن و برهم زدن وحدت ،شبهه افکنی در مبانی اعتقادی، القای آرا و طرح های خود (مستقیم یا غیرمستقیم) ، ایجاد بلوا و جنجال تبلیغاتی و رسانه ای و دور شدن از عمق و ژرفای دین می باشند.

«در اکثر کشورهایی که با مشکل تعدد چنین فرقی روبرو هستند، تدابیری را برای مقابله با آنها اتخاذ نموده‌اند. عمده‌ترین دلایل رویاروی با چنین گروه‌هایی، قدرت گرفتن آنها در مقابل دولت‌ها می‌باشد.

پیشنهاداتی مانند انجام مطالعات میدانی برای مشخص کردن وضعیت شکل‌گیری و فعالیت این جنبش‌ها و سپس اتخاذ راهبردهای اساسی و تدوین و تصویب قوانین و مقررات لازم و ایجاد هسته‌های بازبینی و کنکاش وضعیت فرق نوپدید و پردازش اطلاعات بدست آمده در خصوص آنها ارائه می شوند.

فرق نوپدید

تأثیر تمدن و تکنولوژی جدید بر دگرگونی و بهتر شدن وضع زندگی مادی بشر را هرگز نمی‌توان دور از نظر داشت اما این واقعیت تلخ که تمدن مدرن یکی ازعوامل مهم غفلت آدمیان از اصلی‌ترین ساحت وجودی خود یعنی روح ملکوتی و در نتیجه فروپاشی بنیادهای اخلاق و معنویت در جهان معاصر بوده است را نیز نباید نادیده انگاشت.

 «بازگشت به اصالت‌ها و بارور ساختن بیشتر عرفان و معنویت که ما درعصر حاضر شاهد رشد سریع آن هستیم، معلول واقعیت فوق می‌باشد. اما آنچه در این شرایط، نگران کننده و هشداردهنده است سر برآوردن کیش‌ها، سبک‌ها و فرقه‌های عرفانی گوناگون است که در قالب،  مدل‌های رنگارنگ و جذابی عرضه می‌شوند، در حالی که به نظر می رسد آنچنان که از جانب طرفداران آن انتظار می رود در دراز مدت پاسخگوی نیازهای معنوی اصیلشان نیستند.»

«تردیدی نیست که این گونه آیین ها،کیش‌ها و مسلک‌ها از آن جهت که بر اصول و پایه‌های واقعی بنیاد نشده‌اند نه تنها درمان کننده بحران‌‌های اخلاقی، روحی و معنوی انسان‌های این عصر نمی‌باشند بلکه خود به تشدید این بحران‌ها کمک می‌کنند و جسم و جان آدمیان را در معرض دردها و مصیبت‌های جدیدی قرار می‌هند. مسأله معنویت‌گرایی نوپدید در عصری که شاید بتوان آن را «عصر معنویت» نامید از مهمترین مسائل فکری روز به شمار می آید.»

تعاریف

«توسعه ابعاد مادی زندگی در جوامع مدرن نتوانسته است از میزان احساس نیاز ریشه دار و همیشگی انسان زمانه ما به معنویت خواهی بکاهد.اکنون پس از سالها غفلت از این نیاز فطری،مدتی است که به اقتضای بازار گرم تقاضای معنویت جویی،عرضه این متاع نیز رو به فزونی گذارده،به گونه ای که بازار جهانی فرهنگ، امروزه برای ذائقه تنوع خواه و سلیقه های رنگارنگ انسان دوره ما، نسخه های متنوع و جذابی می پیچد تا رضایت مشتریان را هر چه بیشتر حاصل آورد.» (مظاهری،1387)

فرق نوپدید غالباً با پسوند دینی و با عناوینی چون جنبش‌های نوپدید دینی، آیین، کیش، فرقه، مکتب و گروه یا حتی معنویت، ادیان جدید بدیل و یا ادیان دوران جدید، مذاهب، نهضت‌های نوپدید دین، اقلیت‌ها، دین ویرایش شده از پدیده های جدیدی در جهان معاصر خبر می‌دهند.

معنویت گرایی و عرفان های نوظهور

برخی از ادیان وشاخه‌های نوپدید که در زمره ی جنبش‌های نوین نسل جدید قرار می‌گیرند عبارتند از:

–        گروه هایی بر ذهن، جسم، روح و روح‌گرایی فردی تاکید دارند.

–        برخی گروه های موسیقی اوایل 1970به بعد

–        افکار سای بابا، وین دایر ، کریشنا مورتی،مرلین منسون، دالایی لاما

–        مکاتب نوین و بازاندیشانه ی عرفان شمنیسم،تائوئیسم، بودیسم، هندوئیسم، مسیحی و عرفان اسلامی

–        عرفان تی.ام ، اندیشه اوشو ، افسانه معنویت پائولو کوئیلو، عرفان فالون دافا و عرفان سرخ پوستی

پیشینه تاریخی موضوع

«به نظر می‌رسد واژه‌ی جنبش‌های نوپدید دینی اولین بار در ژاپن مورد استفاده قرار گرفته است. همزمان با آزادی عقیده در غرب و ازدیاد تعداد انتخاب‌ها و گزینش‌های دینی این جنبش‌ها گسترش پیدا کردند. در امریکا در زمان حال به حدود 2000 فرقه یا گرایش رسیده است.»

همه ادیان در زمان خود، دینی نوظهور تلقی می‌شدند:

مسیحیت، زرتشت، اسلام، متودیسم….

خصوصیت ویژه‌ای که در جنبش های دینی نوین(NRMs) معاصر وجود دارد و آن‌ها را از ادیان سنتی جدا می‌کند، تکثر، تنوع و التقاط‌گرایی شدیدی است که در میان آن‌ها یافت می‌شود.

اولین موج ظهور فرق جدید در غرب نظیر «بیداری‌های بزرگ» در امریکا یا آیین‌هایی نظیر «علم مسیحی»، «شهود یهوه» و «مورمون‌ها» که در قرن نوزده ظهور کردند، تقریبا‏‏ًً همگی عرفان مشترکاتی با سنت یهودی- مسیحی داشتند؛ اما موج جدیدتر، اولاً به ادیان غیر ابراهیمی نظیرهندوئیسم، بودیسم و شینتو تمایل و تشابه فراوان نشان داده‌اند و ثانیاً ترکیبی التقاطی از ادیان رسمی، مفاهیم انسان گرایانه و روان شناسانه در قالبی تجربه‌گرایانه مهیا ساخته‌اند؛ علاوه بر این، جامعه‌شناسان دین از یک نوع ادیان بسیار جدید نیز یاد کرده‌اند که خصوصیت فروکاهشی دین در آن‌ها بسیار ملموس‌تر و مشهودتر است.

جامعه‌شناسان دین از یک نوع ادیان بسیار جدید  نیز یاد کرده‌اند که نیاز جدید جهان غرب به معنویت و شریعت و دلزدگی از تکنولوژی و نظام ماشینی، عامل پیدایش این فرقه‌های نوپدید شده است وخصوصیت فروکاستی دین در آن‌ها بسیار ملموس‌تر و مشهودتر از ادیان اصلی است. به طور کلی سیر فروکاهشی در ادیان جدید بدین صورت ها دیده می‌شود:

1. به مثابه وحی لایتغیر الاهی به دین چونان عناصر معنوی و تجربی؛ متفرق و انتخابی اما معطوف به غایت الاهی؛
2. از این دین معنوی فروکاسته به دین معنوی معطوف به غایات اومانیستی؛
3. از دین اومانیستی به دین مصرفی عرضه‌شده در بازار دینی؛
4. از بازار دینی به دین چونان ابزاری معطوف به اهداف اقتصادی دون‌پایه.

دسته‌بندی جنبش‌های نوپدید

«معنویت گرایی و عرفان های نوظهور بر مبنای نوعی تکثر، تنوع  والتقاط گرایی در ادیان قدیم است. در این روند به طور کلی سیری فروکاهشی در ادیان جدید رخ داده است. این روند از دین به عنوان عناصر معنوی و تجربی به سوی غایات اومانیستی و در نهایت به ابزاری معطوف به اهداف اقتصادی دو پایه ساخته است.»