قاچاق سوخت و تاثیر آن بر اقتصاد ایران

قاچاق سوخت و تاثیر آن بر اقتصاد ایران

قاچاق، معضلی است كه تمامی كشورهای جهان به نوعی گرفتار آن هستند، ولی شواهد نشان می‌دهد عمق در وسعت قاچاق در كشورهای كمتر توسعه یافته، بیشتر می‌باشد. به نحوی كه در بعضی از این كشورها، قاچاق بخش قابل توجهی از فعالیت‌های اقتصادی جامعه را در بر می‌گیرد. در این بین می‌توان آثار و نشانه‌های وجود ریشه‌دار این معضل را در لایه‌های مختلف اقتصاد جمهوری اسلامی نیز مشاهده كرد. متاسفانه باید به این واقعیت اشاره داشت كه در خلال سال‌های اخیر بر دامنه و عمق این پدیده افزوده شده است.

در اين زمينه يکي از کالاهايي که براي قاچاقچيان از جذابيت بالايي برخوردار بوده و غالبا در صدر جدول کالاهاي قاچاق به خارج از کشور قرار دارد، فرآورده هاي نفتي يارانه اي مي‌باشد. استان های مرزی به جهت شرایط اقلیمی و جغرافیایی از یک طرف و ساختار جمعیتی و فرهنگی از طرف دیگر که معمولا همواره جزء استانهای توسعه نیافته و غیربرخوردار بوده هستند .

مهاجرپذیری استان وعدم ثبات سیاسی و اقتصادی کشورهای همسایه و تحولات منطقه ای و نیز خشکسالی های اخیر و فقر منابع آب وخاک و همچنین عدم وجودبسترهای مناسب و زیرساختها برای سرمایه گذاری و مشارکت بخش خصوصی در این استان ها  مشکلات زیادی را بر آن تحمیل نموده است .

قاچاق سوخت و تاثیر آن بر اقتصاد ایران

بیکاری و رشد سریع جمعیت جوان استان وپایین بودن ضریب تکلف از یک طرف و شرایط وسوسه انگیز قاچاق سوخت که به جهت سیاستهای حمایتی دولت و تخصیص یارانه شکاف قیمتی قابل توجهی را با خارج از مرزهای کشور ایجاد نموده است باعث ایجاد بسترهای مناسب برای سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال مولد اتخاذ سیاست های حمایتی مناسب و حذف یارانه ها اتخاذ سیاستهای کنترلی و برخورد با تامین کنندگان سوخت چتربازان از جمله اقداماتی است که دولت برای کاهش این پدیده شوم باید اتخاذ نماید .[1]

اگر بخواهيم عملکرد نظام عدالت کيفري کشور در زمينه مقابله و کنترل اين پديده را مورد بررسي قرار دهيم، ميتوان به ايراداتي از جمله جرم‌انگاري غير منطقي، تصويب قوانين وصدور بخشنامه هاي متفاوت از ناحيه مراجع غيرصالح، عدم هماهنگي دستگاه هاي متولي در روند مقابله و کنترل قاچاق سوخت و عدم تعيين مرجع صالح واحد جهت رسيدگي اشاره نمود. اين وضعيت، نهادهاي متولي مقابله و پيشگيري را دچار يک سردرگمي و اختلاف نظر در روند مقابله نموده است.

در واقع اختلاف نظرهاي موجود در حوزه قاچاق سوخت به همراه ديگر عوامل مؤثر فوق‌الذکر وضعيتي را به وجود آورده است.که متهمان اين جرم با استفاده از خلأهاي موجود قانوني و رويه اجرايي غيرقانوني، موفق به فريب دستگاه قضايي يا شبه قضايي شده و به راحتي از چنگال عدالت ميگريزند. [2]

ادبیات تحقیق:

برای یافتن تعاریف گوناگون قاچاق، قاچاقی  قاچاق کردن، سوخت  به چند لغت نامه معتبر ایرانی مراجعه ومتن  آنها را عینا نقل میکنیم:

• قاچاق [3](ترکی ص ، اِ) برده . ربوده . (فرهنگ نظام ). || آنچه ورود آن به کشور و یا معامله
• قاچاق[4] [ تر. ] (اِ.) خرید و فروش اجناس به طور غیرقانونی .

• قاچاق[5] (اسم، صفت) [ترکی]
  ۱. خریدوفروش کالاهایی که معاملۀ آن‌ها در انحصار دولت یا ممنوع است.
  ۲. وارد کردن یا صادر کردن کالاهایی که ورود و صدور آن‌ها ممنوع است.
  ۳. (صفت) ویژگی کالایی که معاملۀ آن ممنوع باشد.

• قاچاق[6]تردستی, کاری که پنهانی وباتردستی انجام شود, خریدفروش کالائی درانحصاردولت ویامعامله ممنوعه( اسم ) 1 – کاری بر خلاف قانون که پنهانی انجام شود 2 – متاعی که معامله یا ورود آن بکشور ممنوع است

• قاچاق شدن[7] ( مصدر ) 1 – در رفتن ( از سر خدمت و کار ) غیبت کردن ( در ساعت کار ) : این برادر کلائ است باشورا هم مدرسه است امروز گویا قاچاق شده و مادرش خبر ندارد .
• 2 – وارد شدن متاعی بدون پروانه قانونی به کشور

• قاچاق کردن [8]( مصدر ) متاعی را پنهانی وارد کشور کردن و نپرداختن عوارض گمرکی آن .

• قاچاقچی[9]آنکه امتعه ممنوع الورود را بدون کسب اجازه از دولت و پرداخت گمرک وارد کند کسی که با کالاهای ممنوع معامله کند .

• قاچاقی [10]( صفت ) بنحو قاچاق بطور غیر قانونی و پنهانی : قاچاقی وارد مرز شد .

در مجموع در تعريف قاچاق مي‌توان گفت «هر گونه فعاليت غير قانوني در امر واردات، صادرات، خريد، فروش، توليد، توزيع، حمل و نگهداري کالا و ارز» قاچاق محسوب مي‌شود. شخص يا اشخاصي را که مبادرت به انجام قاچاق نمايد، «قاچاقچي» يا «سوداگر» و کالاي اقتصادي را که مورد قاچاق قرار مي‌گيرد، «کالاي قاچاق» يا به اختصار «قاچاق» مي‌نامند.

سوخت [11] آنچه سوزند در تنور و بخاری و تون و مانند آن . آنچه برای سوختن و گرم کردن است . آنچه ضرور است سوختن را از نفت و هیمه و جز آن .آنچه برای گرم کردن یا پختن بکار است از هیمه و برگ خشک و سرگین و نفت و جز آن . (یادداشت بخط مؤلف ).

آنچه ممتنع الوصول ماند از وامهای داده شده . لاوصول . از میان شدن طلبی . (یادداشت بخط مؤلف)  سوخت را بود کردن ؛ قاعده ای بوده است دولتی که مستوفیان و عاملین رعایت میکردند. (یادداشت بخط مؤلف )

مادة سوختنی مانند: نفت سوخت[12]

سوخت [13] (اسم) (شیمی) [suxt] آنچه بسوزانند از قبیل هیزم، زغال، نفت، بنزین، گاز و مانند آن‌ها برای ایجاد حرارت یا نیرو؛ مادۀ سوختنی- (اسم مصدر) [مجاز] از بین رفتن سوخته.

سوخت‌وساز: (زیست‌شناسی) تغییرات شیمیایی مواد غذایی که در بدن جانداران رخ می‌دهد و نیروی لازم برای اعمال حیاتی و تقویت عضلات تولید می‌شود؛ متابولیسم.

سوخت‌های فسیلی: نفت؛ گاز؛ زغال‌سنگ.

نمونه چند صفحه از پایان نامه قاچاق سوخت و تاثیر آن بر اقتصاد ایران

گمرگ [14](گُ رُ) (اِ.) [ مأخوذ از ترکی ] 1 – اداره ای که مأمور مراقبت از ورود و خروج کالاها (بر اساس قانون واردات و صادرات ) و دریافت حقوق گمرکی از دارندگان آن هاست . 2 – هزینه ها و حقوق گمرکی .

گمرک از ریشهٔ کومرسیوم Comercium اتخاذ شده که در زبانهای فرانسه و انگلیسی کومرس Commerce بمعنی تجارت و مبادله کالا گفته می‌شود. همچنین به معنی حقوقی است که بر کالا و مال التجاره تعلق می‌گیرد و به عقیده بعضی از نویسندگان پس از فتح قسطنطنیه دولت عثمانی این واژه را از زبان یونانی اخذ و با تلفظ ترکی، یعنی کومروک مورد استفاده قرار داده‌است. در فارسی این کلمه از ترکی گرفته شده‌است، در ضمن معاهدات نادرشاه با سلطان محمودخان اول پادشاه عثمانی (۱۱۹۵ ه‍. ق) نیز کلمه گمرک ذکر گردیده‌است.[15]

معنای حقوقی قاچاق

در قانون صراحتاً تعريفي از قاچاق ارائه نشده، بلکه در هر مورد به ذکر مصاديقي از عمل قاچاق اکتفا شده است.

به عنوان مثال، در ماده 26 قانون مجازات مرتکبين قاچاق مصوب 1312 آمده است: خريد و فروش و نگاهداري اجناس دخانيه و ادوات و اشيايي كه به موجب قانون انحصار دخانيات، خريد و فروش و تملك آنها در انحصار دولت است قاچاق محسوب مي‌شود. در ماده 45 همين قانون در تعريف اشياء ممنوع‌الورود و ممنوع‌الصدور مي‌گويد: مقصود از قاچاق اسلحه وارد كردن به مملكت و يا صادر كردن از آن يا خريد يا فروش و يا حمل و نقل و يا مخفي كردن و يا نگاه داشتن آن است در داخل مملكت.

مقصود از قاچاق اشيا ممنوع الورود يا ممنوع الصدور وارد كردن اشيا ممنوع الورود است به خاك ايران در هر نقطه از مملكت كه اشيا مزبور كشف شود و يا خارج كردن اشيا ممنوع الصدور و يا تسليم آن است به متصدي حمل و نقل و يا هر شخص ديگري براي خارج كردن و يا هر نوع اقدام ديگري براي خارج كردن از مملكت.

همچنين به موجب ماده واحده قانون تفسير ماده 45 مذکور، هر گاه اشيا ممنوع الورود را اشخاص در داخل كشور براي تجارت يا كسب و با علم به اينكه ممنوعاً وارد شده نقل و انتقال نموده يا واسطه در آن امر شوند نيز قاچاق محسوب مي‌شود. در قانون امور گمرکي مصوب 1350 نيز مصاديقي از عمل قاچاق نام برده شده است.

طبق ماده 29 اين قانون اقداماتي نظير، وارد كردن كالا به كشور يا خارج كردن كالا از كشور به ترتيب غير مجاز، خارج نكردن وسايط نقليه و يا كالايي كه به عنوان ورود موقت يا ترانزيت خارجي وارد كشور شده باشد، بيرون بردن كالاي تجارتي از گمرك بدون تسليم اظهارنامه و پرداخت حقوق گمركي و سود بازرگاني و عوارض، اظهار كردن كالاي ممنوع الورود يا غير مجاز تحت عنوان كالاي مجاز يا مجاز مشروط با نام ديگر، وجود كالاي اظهارنشده ضمن كالاي اظهار شده و اقدامات ديگري نظير اينها، عمل قاچاق شناخته مي‌شود.[16]

در مجموع در تعريف قاچاق مي‌توان گفت «هر گونه فعاليت غير قانوني در امر واردات، صادرات، خريد، فروش، توليد، توزيع، حمل و نگهداري کالا و ارز» قاچاق محسوب مي‌شود. شخص يا اشخاصي را که مبادرت به انجام قاچاق نمايد، «قاچاقچي» يا «سوداگر» و کالاي اقتصادي را که مورد قاچاق قرار مي‌گيرد، «کالاي قاچاق» يا به اختصار «قاچاق» مي‌نامند.

پیشینه تحقیق و هدف از اجرای آن :

الف )پیشینه تحقیق :

به جهت مشکلات فراوان در زمینه انجام پژوهش های مربوط به اقتصاد پنهان در مرزهای کشور که ذکر گردید تاکنون بصورت گسترده اقدام به پژوهش نگردیده است مهمترین اقداماتی که تاکنون صورت قاچاق کالا و بررسی زمینه های توسعه صادرات را مشتمل می گردیده است .

ب )هدف از اجرای آن :

نارسائیهای اقتصادی برای جذب سرمایه های بخش خصوصی و بکارگیری آن درفالیت مولد و اشتغالزا .

پرسش های اساسی و فرضیه های پژوهش  :

پرسش های اساسی در انجام این پژوهش عبارتند از :

الف )پرسش :

1-عوامل ایجاد تشدید کننده پدیده قاچاق سوخت در مرزهای جمهوری اسلامی  چیست ؟

2-راهکارهای اجرایی جهت کاهش چالش های اقتصادی ناشی از آن کدامند ؟

ب) فرضیات پژوهش :

1-مهمترین علت عدم رغبت بخش خصوصی به سرمایه گذاری در بخشهای مولد گسترش شبکه های قاچاق کالا و سوخت در استان است .

2-یگانه عاملی که ساختار ونظام نقدینگی در استان را مختل نموده و به نابرابری اقتصادی اجتماعی منجر میگردد پدیده قاچاق سوخت است .

3-برنامه ریزیها و سیاست گذاریها و تمهیدات درطول دهه اخیر در زمینه از موفقیت چندانی برخوردار نبوده است .

مشکلات پژوهشگر و راه حلهای رفع مشکلات :

استان های مرزی  به جهت ضعف منابع اطلاعاتی فاقد بسترهای مناسب برای پژوهش میبشد به ویژه پژوهش در حوزه موضوعاتی که به اقتصاد پنهان مربوط می شوند همواره با چالش روبرو بوده اند زیرا دسترسی به اطلاعات وآمار مستند غیرممکن است و از طرفی در این خصوص پایان نامه و یا پژوهشی ارائه نگردیده است .

از طرف دیگر ساختار سنتی و تفکر محافظه کارانه حاکم بر سازمانها و دستگاههای اجرایی ذی مدخل اجازه ارائه اطلاعات وآمار عملکرد درباره قاچاق سوخت و تاثیر آن بر اقتصاد ایران را نمی داد این فضای غیرشفاف منجر به ارائه نتایج تخمینی می شود و برآورد درستی از واقعیت را نشدنی می نماید که موردنظر پژوهشگر نبود .

مجموعه اقدامات فوق الذکر باعث گردید تا حدودی مشکلات سر راه پژوهش رفع گردد لکن مشکلات پیدا و پنهان که پژوهشگر مستقیم وغیرمستقیم با آن برخورد نموده است بسیار بیشتر از آن است که بتوان ذکر نمود .

مهمترین آنها همانطور که ذکر شد عدم همکاری مسئولین دستگاههای اجرایی است از دیگر مشکلات عدم امکان توقف در نقاط مرزی و مناطق تردد چتربازان به علت سردی هوا در منطقه می باشد همچنین عدم شفافیت در بخش انرژی کشور عدم وجود آمار و اطلاعات در این زمینه به ویژه آمار مربوط به سوخت می باشد همچنین بسیاری از بازرگانان و پیله وران بازارچه های مرزی نسبت به نتایج نامطمئن بودند .

چارچوب مفهومی

قاچاق، چیزیست که ورود آن به کشور و یا معاملهٔ آن از طرف دولت ممنوع است.  در علم اقتصاد بصورت مشخص به ورود و خروج کالا که بصورت مخفیانه از مرزهای کشور وارد و یا خارج شود، قاچاق می‌گویند.

کلمه قاچاق يك كلمه تركي است و به معناي گريزاندن مي‌باشد و از مجموع قوانين و مقررات مربوط چنين استنباط مي‌شود كه قاچاق عبارت است از فراردادن مال، خواه آن مال مربوط به درآمد دولت بوده و يا ورود و خروج، توليد و نقل و انتقال و خريد و فروش آن طبق قوانين و مقررات مربوط، ممنوع و غيرمجاز گرديده باشد.[17]

در اصطلاح گمرك و ساير دستگاههاي وصولي دولت، منظور از قاچاق،گريزاندن كالا از پرداخت ماليات و عوارض به دولت است و يا فرار دادن كالا از شمول مقررات دولتي و نقل و انتقال و خريد و فروش آن به طور غيرمجاز و ممنوع است.[18]

کالای اقتصادی که مورد قاچاق قرار می‌گیرد را کالای قاچاق می‌نامند. شخص و یا اشخاصی که مبادرت به انجام قاچاق می‌نمایند را قاچاقچی یا سوداگر گویند.[19]

فهرست مطالب

چکیده

کلید واژه

بخش اول

ادبیات تحقیق

معنای حقوقی قاچاق

پیشینه تحقیق و هدف از اجرای آن

مشکلات پژوهشگر و راه حلهای رفع مشکلات

چارچوب مفهومی

چارچوب نظری تحقیق

قلمرو مطالعاتی

پیشنهاد های محقق

بخش دوم

مقررات صادرات و واردات کالا

مجازات قاچاقچیان، قاچاق سوخت و تاثیر آن بر اقتصاد ایران

بخش سوم

دلایل وجود قاچاق سوخت

رابطه قاچاق سوخت و افزایش نرخ دلار

مقایسه قیمت های سوخت در کشورهای مجاور

روشهای حمل قاچاق سوخت

کشف حاملهای قاچاق سوخت

امار قاچاق سوخت

هدفمندی یارانه ها و قاچاق سوخت

بخش چهارم

آثار و نتایج قاچاق

قاچاق سوخت پیامد كاهش ارزش پول ملی

قاچاق سوخت و آلودگی های محیط زیستی

بخش پنجم

نتیجه گیری و بیان راهکار

منابع