روابط زناشویی و شاخص هاي خانواده سالم

خانواده يكي از قديمي ترين و اصيل ترين واحدهاي اجتماع بشري است . پيشرفت شگفت انگيز دانش و فناوري، و گسترش نظام هاي ارتباطي و اطلاع رساني، نه تنها به هيچ وجه از اهميت خانواده نكاسته است بلكه انديشمندان و سياستگذاران جوامع را ترغيب نموده تا بر مبناي بررسي ها و پژوهش هاي متعدد و متفاوت اعلام نمايند كه تواناترين ملت ها، آن هايي هستند كه خانواده در آن ها قوي ترين بنياد و سازمان را داشته باشد و بنا بر اين تمام نهادهاي اجتماعي بايستي در خدمت تحكيم و تقويت نظام خانواده باشند .

ازدواج به عنوان مهمترین و عالیترین رسم اجتماعی ، برای دستیابی به نیازهای عاطفی و امنیتی افراد بزرگسال ، همواره مورد تائید بوده است . ازدواج رابطه ای انسانی ، پیچیده ، ظریف و پویا می باشد که از ویژگیهای خاصی برخوردار است . همچنین توجه به کانون خانواده ، محیط سالم و سازنده ، روابط گرم و تعاملات میان فردی صمیمی که می توانند موجب رشد و پیشرفت افراد و در نهایت جامعه گردند ازجمله اهداف و نیازهای ازدواج محسوب می شوند .

چرا نظام خانواده براي جامعه اهميت دارد؟

خانواده براي نظام اجتماعي منافع زيادي دارد . دووال براي خانوده شش كاركرد را برمي شمرد:

 1–      ايجاد ارتباط عاطفي بين زن و شوهر، بين والدين و فرزندان و بين نسل ها . تبادل عواطف در محيط خانواده، اين نياز مهم را به بهترين و ساده ترين شكل ممكن تامين مي كند .

2–      ارايه پذيرش و امنيت فردي . هيچ يك از نهادهاي اجتماعي به اندازه ي نهاد خانواده، نياز به پذيرش و امنيت فردي را براي انسان ها تامين نمي كند . روابط زناشویی و شاخص هاي خانواده سالم

3–      ايجاد و تقويت احساس رضايت و هدفدار بودن . خانواده احساس رضايتمندي را در اعضا تقويت و آنان را به آينده اي هدفمند اميدوار مي سازد .

4–      تقويت احساس توانمندي و پايداري در برابر تغييرات ناگهاني محيط . خانواده، افراد جامعه را مطمئن مي سازد كه در شرايط دشوار، روابط و مصاحبت ها و ياوري ها ادامه خواهد يافت.

5–      اجتماعي كردن و تعيين و تضمين جايگاه اجتماعي افراد . خانواده نخستين جايگاه انتقال و آموزش رسوم، باورها، و سنت هاي فرهنگي به كودكان و آماده سازي آنان براي ورود به جامعه است .

6–      آموزش محدويت ها و اخلاقيات . كودكان در محيط خانواده است كه ياد مي گيرند در زندگي اجتماعي بايد چه محدويت هايي را رعايت نمايند و ارزش هاي درست و نادرست در روابط اجتماعي كدام است .

براي بهبود وضع اجتماع , تلاش براي بهبود وضع خانواده و افراد آن مهمترين مسئله است. از اينرو مفهوم خانواده و ارزش اين نهاد اجتماعي براي هر دولت و جامعه اي اساس کار تلقي مي شود و هر جامعه متناسب با ارزش هاي خود ابتدا به سراغ خانواده مي رود تا از درون آن , شهروندان آتي خويش را بپروراند. اين موضوع وقتي اهميت بيشتري پيدا مي کند که جامعه به خاطر تحولات ساختاري و زيربنائي به شهرونداني جديد با طرز فکري نو و تحول نياز داشته باشد. به همين خاطر است که خانواده يکي از اولين نهادهايي است که در جامعه بايد تغيير کند و تغييري در آن حاصل نخواهد شد, مگر از طريق درک و شناخت علمي از کار کردها و بدکاري هاي آن .

روابط زناشویی و شاخص هاي خانواده سالم

نهاد با اهميت خانواده در هر جامعه اي به شدت در معرض گذار از صورت سنتي به شکل نوين بوده و هست. باور اصلي در اين خصوص آن است که فرهنگ نوين جامعه , در تعارض با فرهنگ غالب بزرگان جامعه قرار گرفته و يا با آن فاصله اي قابل تامل مي يابد. به زعم برخي , با آنکه خانواده در حال حاضر بزگترين پشتوانه براي فرزندان اينگونه جوامع است, اما همين خانواده درگير آسيبهاي اقتصادي و به نوعي آسيب اجتماعي بسياري نيز است.

چنانکه در کشوري مانند ايران هم مشاهده مي شود که با وجود همه تغييرات, هنوز خانواده سنتي و بسته است و هيچ انتظار ندارد جوان با شروع احساس استقلال در خود , خانواده را ترک کند زيرا پيدايش حس استقلال با استقلال يافتن به صورت عيني براي جوان ايراني همزمان نيست و بسياري از جوانان بخاطر مسائل مالي تا سالها قادر نيستند.

استقلال واقعي پيدا کنند. همين وابستگي به خانواده به واسطه مسائل مالي منجر به يک سري کشمکش هاي دروني و بيروني بين جوان و خانواده مي شود که بازتابهاي متفاوتي دارد. جان برناردز در باب مسائل خانواده, معتقد است بسياري  از خانواده هاي مدرن در برگيرنده سه نسل هستند, شکاف ميان پدر بزرگها و مادر بزرگها با نوه هايشان , نسل پدرها و مادرها به وضوح خود را نسل بينابين تلقي مي کند و هم با نسل بزرگتر و هم با نسل کوچک تر اختلاف نظر دارد.

به هر حال مي توان گفت معمولا جوامع در حال گذار در اين وضعيت, و يا جوامعي که با تحولات سريع اجتماعي و تقابلات سياسي – اجتماعي مواجه مي گردند, بيشتر مستعد پديداري مسئله ها و معضلات گوناگون مي گردند و اين قاعده عام , در مورد جوامعي که در گذار تاريخي با حوادث و مسائل گوناگون سياسي, اقتصادي , فرهنگي و اجتماعي مقابل است, مشهود تر به نظر مي رسد. با تمام اينها و با وجود تغييرات اساسي در خصايص ااجتماعي – اقتصادي خانواده تفاوتهاي اساسي و جدي ايجاد شده است.

نهاد خانواده هنوز جايگاه رفيع خود را کمابيش حفظ کرده و با اندک تغييراتي در روابط اعضا»  آن , به مسير فرهنگي خود ادامه مي دهد . به تعبير فوکوياما امروزه خانواده با تمام تفاوت هاي ساختاري آن در جوامع مختلف يکي از منابع حائز اهميت سرمايه اجتماعي در سطح جهان تلقي مي شود.

شرايط و ويژگي هاي يك خانواده ي سالم كدامند؟

زندگي يك جريان مداوم همراه با فشارهاي متعدد و متنوع طبيعي و غيرطبيعي است . خانواده جايگاهي است كه اعضاي آن با همكاري يك ديگر اين فشارها را كنترل و حذف مي كنند . بر اين مبنا، يكي از مهم ترين ويژگي هاي سلامت خانواده، خصلت« شفادهندگي » آن است . اين عامل، يكي از اصلي ترين نشانه هاي سلامت خانواده مي باشد . خانواده اي سالم است كه اعضاي آن در صورت مواجه شدن با مشكلات مختلف، تمايل داشته باشند با حضور در جمع خانواده، مشكل خويش را حل كنند . خصلت شفادهندگي در خانواده ي ناسالم به حداقل مي رسد . در اين حالت، مشكل اعضاي خانواده زماني كه با هم هستند، تشديد مي شود و هر يك سعي مي كنند هر چه زودتر از محيط خانواده دور شوند .عوامل ديگري كه جزيي از ويژگي هاي يك خانواده ي سالم محسوب مي شوند، عبارتند از :

–          تمايز يافتگي والدين . زن و شوهر قبل از آن كه از خانواده ي اصلي خود جدا شوند، به حد كافي رشد عاطفي و عقلاني و اجتماعي و اقتصادي كرده و از والدين خود مستقل شده اند وپس از آن اقدم به تشكيل خانواده مي كنند . روابط زناشویی و شاخص هاي خانواده سالم

–          به كودكان به عنوان ذخيره ي يكي از والدين يا ذخيره اي براي آينده ي ازدواج آنان نگاه نمي شود . كودكان امانتي هستند كه والدين مسووليت دارند نسبت به تربيت و پرورش صحيح آنان براي حضور موثر و خلاق و مستقل در جامعه همت گمارند .

–          انتظارات والدين از يك ديگر و هم چنين از فرزندان خود، عيني، واقعي، و منطقي است . هر يك از اعضاي خانواده ي سالم به روشني مي داند كه ديگر افراد خانواده از او چه انتظاراتي دارند و او چه گونه بايد رفتار كند تا نقش خود را به درستي ايفا كرده باشد .

نیازهای عاطفی و ارضای تمایلات عاطفی از جمله عناصر مهم بهداشت جسمانی و روانی هستند

–          ارتباط بين والدين، مقدم بر ارتباط هر يك از آنان با فرزندان است . در خانواده ي سالم، فرزندان بين پدر و مادر قرار نمي گيرند، بلكه زير مجموعه ي والدين هستند .

–          اعضاي يك خانواده ي سالم با افرد ديگر در خارج از جمع خود ( مثل بستگان و دوستان ) ارتباط درست و منطقي دارند. ارتباطي كه در آن افراد خارج از خانواده اجازه ي ورود به محيط خانواده را دارند، اما اجازه ي دخالت را، نه .

دانش امروز روانشناسی و علوم رفتاری ، اکنون آرام آرام به سمت نوعی خردمندی ناشی از گذشت زمان به پیش می رود تا از یافته های رویکرد ها و نظریه های مختلف در جهت بهداشت جسم و روان خانواده و بهبود بخشیدن به کارکرد های گوناگون درون این سیستم مهم و اساسی ، استفاده هر چه بهتر بعمل آید.

نیازهای عاطفی و ارضای تمایلات عاطفی از جمله عناصر مهم بهداشت جسمانی و روانی هستند که این احساس ایمنی و ارضای عاطفی از ابتدای تولد کودک منحصرا از سوی پدر و مادر تامین می شود . عواطف و افکار ، نزدیکی زیادی با هم دارند بدین معنی که طرز فکر افراد ، تحت تاثیر احساسات و عواطف اطرافمان قرار می گیرد . برای هر فردی لازم است احساس کند افراد دوستش دارند و برای او احترام قائل هستند و او راهمان همانطور که هست ، می پسندند و می پذیرند . این احساس در تقویت حس اعتماد به خود و اتکا به نفس بسیار است و خانواده از جمله پایگاه اساسی تشکیل حس اعتماد به خود و احساس امنیت روانی عاطفی هر انسان است .

در سالهای اول زندگی شخصیت سالم بر اساس ارضای خواسته های عاطفی و جسمانی پایه گذاری می شوند نه بر مبنای محرومیت و ناکامی .کودکی که از اوان کودکی و زندگی با شادی و آرامش پرورش یافته است ، این فرصت را دارد که به زندگی امیدوار بوده ،دیدگاه مثبت و مفیدی نسبت به دنیای خود داشته باشد .

لازم است توجه شود که روش صحیح پرورش فرد در خانواده ، حفظ تعادل در ارضا نیازهای گوناگون کودک از جمله احتیاجات عاطفی است یعنی توجه افراطی نیز آسیب رساننده به شکل گیری متعادل شخصیت فرد در خانواده می گردد. آنچه امروزه به نام سندرم نازپروردگی مطرح است همچنان که از خود راندن به ویژه اوان اولیه زندگی ، کودک را از داشتن عواطف انسانی که اساس سلامت فکر است باز می دارد ، توجه زیاده از حد نیز بالعکس طفل را متکی به اولیا و غیر مستقل بار می آورد که در مراحل بعد امکان اتکاء به نفس و استقلال یابی را از او سلب می نماید و در خانواده با توجه به آگاهی و آشنایی زن وشوهر هدف اساسی در ازدواج که همانا رشد و تکامل متعادل و سکون و آرامش درپرتو زندگی مشترک است این تعادل در شکل گیری شخصیت کودک فراهم می گردد.

خانواده سالم و تحکیم روابط فی مابین

در اغلب اعصار تاريخي , خانواده با تمام اشکال آن اعم از خانواده گسترده , خانواده هسته اي و انواع بسيار ديگر, رکن اساسي فرايند جامعه پذيري فرد را در تمام جوامع بشري تشکيل داده است. علاوه بر اين , عواملي مثل برقراري نخستين وابستگي هاي عاطفي و يادگيري زبان, دروني کردن ارزشها و هنجارهاي فرهنگي در اين نهاد اجتماعي آغاز مي شود.

در واقع هر نسلي با تولد در خانواده جهت ياب و آغلز حيات اجتماعي مجدد در خانواده توليد مثل يا فرزندزا در کانون روابط درون نسلي و برون نسلي متعدد و متنوعي قرار مي گيرد . در اين ميان يکي از ويژگيهاي بنيادين خانواده به عنوان يک نظام اجتماعي , پويايي آن است که موجب مي گردد در طول زمان دستخوش تغيير گردد و از جمله مظاهر تغيير در نقش , ساختار و کار کرد خانواده دگرگوني هايي است که در طول زمان متاثر از روابط نسلي نوين در تعريف خانواده سالم يا موفق به وقوع مي پيوندد.

فهرست مطالب

مقدمه

چرا نظام خانواده براي جامعه اهميت دارد؟

شرايط و ويژگي هاي يك خانواده ي سالم كدامند؟

خانواده سالم و تحکیم روابط فی مابین

روابط زناشویی و شاخص هاي خانواده سالم

مباحث نظري

رويکرد روان کاوي زيگموند فرويد

روان شناسي فرد نگر آلفرد آدلر

ديدگاه اصالت وجودي

واقعیتهای جدید زندگی خانوادگی

منابع