موزه هنر‌ های معاصر تهران

موزه هنرهای معاصر تهران یکی از سرشناس‌ترین موزه‌های شهر تهران است. این موزه در سال ۱۳۵۶ خورشیدی (برابر با 22 مهر و ۱۴ اکتبر ۱۹۷۷ میلادی) به کوشش و ابتکار کامران دیبا و با پشتیبانی فرح پهلوی، همسر محمدرضا شاه پهلوی، در گوشه  غربی پارک لاله و در زمینی به مساحت ۵٬۰۰۰ مترمربع (بدون احتساب باغ تندیس‌ها) و در کل ۸٬۵۰۰ مترمربع (با احتساب باغ‌ها) بنا شد. بنای این موزه توسط کامران دیبا و با الهام از بادگیرهای ایرانی طراحی شده است. در حال حاضر، این مؤسسه یکی از واحدهای معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

در دهه  ۱۹۷۰ میلادی، درآمدهای نفتیِ سرشار حکومت پادشاهی ایران اجازه  خرید آثار هنری معتبر بین‌المللی را به ایران می‌داد. در این هنگام، خریدهای صورت‌گرفته توسط حکومت پهلوی و نیز نیاز هنرمندان نوگرای ایرانی به فضایی برای ارائه  آثار خود، منجر به شکل‌گیری ایده  ساخت موزه  هنرهای معاصر تهران شد. اندک زمانی پس از گشایش موزه، رویداد انقلاب ۱۳۵۷ ایران و پس از آن جنگ ایران و عراق باعث شد تا سیاست‌های نوگرای موزه تا سال‌ها جای خود را به سیاست‌های محافظه‌کارانه و همسو با «هنر متعهد» دهد. اما روی کار آمدن محمد خاتمی در ایران باعث بازتر شدن فضای سیاسی و اجتماعی کشور و در نتیجه فضای کار این موزه و نمایش دوباره  آثار هنرمندان نوگرای غربی و ایرانی شد.

تاریخچه

دوره پهلوی

اندیشه  ساختنِ جایی در ایران برای نمایش آثار هنر معاصر ایرانی و خارجی را نخستین بار کامران دیبا، معمار و نقاش و پسرعموی فرح پهلوی، ملکه ایران در دوره  محمدرضا شاه پهلوی، در گفتگوهای مستمرش با فرح پهلوی مطرح کرد.

در این میان علاقه  شخصی فرح پهلوی به هنر نوین سبب شده بود تا در زمان حکومت همسرش، دستگاه‌های دولتی و اشخاص مجموعه‌دار را تشویق کند تا به جای خریدن آثار سنتی، پول بیشتری برای خرید و نمایش آثار نوین کنار بگذارند. هنگام بازدید از نمایشگاه کارهای ایران درودی، نقاش نامدار ایرانی، و در پی درخواست درودی از فرح پهلوی برای ایجاد مکانی برای نمایش همیشگی آثار، فرح پهلوی در نهایت مصمم شد تا موزه  هنرهای معاصر ساخته شود. این در هنگامی بود که افزایش ناگهانی قیمت‌های نفت در سال‌های دهه ۱۳۵۰ (۱۹۷۰ میلادی) و اوج گرفتن آن در ۱۳۵۴ خورشیدی (۱۹۷۵)، پول زیادی به خزانه حکومت ریخته شد ، و او می‌کوشید تا به نامِ برنامه  «تمدن بزرگ»، به نمایش چهره‌ای نوین از کشور و بالا بردن جایگاه ایران میان دیگر کشورهای جهان بپردازد.

نمونه چند صفحه از مقاله موزه هنر‌ های معاصر تهران

در جریان انقلاب

گالووی اوایل ۱۳۵۶ میلادی، تنها یک سال پیش از انقلاب از سمت خود کناره گرفت و کامران دیبا نیز در اکتبر همان سال به کارکنان موزه اطلاع داده بود که به سبب بیماری از ایران خواهد رفت. تا ۲۶ دی ۱۳۵۷ که شاه و خانواده‌اش ایران را ترک کردند، کمتر کسی از بنیان‌گذاران اصلی موزه در ایران مانده بود.

با بالا گرفتن راهپیمایی‌ها و درگیری‌های خونین خیابانی، کارکنان موزه آثار موجود را به زیرزمین ساختمان – که در آن هنگام همچون پناهگاهی موقت در نظر گرفته بودند – منتقل کردند. آغداشلو در این باره می‌گوید:

در آغاز انقلاب کسی نمی‌دانست چه اتفاقی پیش خواهد آمد. پس تنها کاری که کردند آن بود که زمین را بکنند. مشابه چنین چیزی در لوور انجام شد. این چیزها پدید می‌آید. [مهم این است] تا بتوان آثار را امن نگاه داشت. آن‌ها در انجام چنین کاری موفق شدند.

پس از انقلاب

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، موزه  هنرهای معاصر بر خلاف بسیاری دیگر از موزه‌های ایران تنها دوره  تعطیلی کوتاهی به خود دید. پس از رویدادهای بهمن ماه ۱۳۵۷ که منجر به سرنگونی پادشاهی در ایران شد، موزه دو هفته تعطیل شد و سپس با بازگشت کارکنان اصلی، تا ۶ ماه به فعالیت خود در پشت درهای بسته بر روی بازدیدکنندگان ادامه داد، تا آنکه پس از تشکیل نهادهای هنری جدید و تغییر مدیریت، دوباره درهایش را گشود. از این هنگام به بعد بسیاری از آثار غربی موجود در موزه برچسب «غیرقابل نمایش» خورد و از دیدگان همگان پنهان شد. با این حال، در دهه  ۱۳۷۰ خورشیدی تعدادی از آن‌ها برای نمایش به موزه‌های غربی فرستاده شد.

معماری

 نورگیرهای طراحی‌شده به شکل بادگیرهای ایرانی، نور بیرون را به درون فضاهای درونی و گالری‌های مجموعه هدایت می‌کنند.

ساختمان موزه  هنرهای معاصر از نمونه‌های معماری نوین در ایران به شمار می‌رود. در این سازه، از معماری سنتی ایران و مفاهیم فلسفی همراهِ عناصر مدرن بهره گرفته شده. طراحی و معماری این سازه به دست کامران دیبا معمار ایرانی انجام گرفت که عناصر معماری سنتی ایران، همچون هشتی، چهارسو، و گذرگاه را در طراحی آن قرار داد. دیبا ایده  طرح موزه را از کارهای لو کوربوزیه و فرانک لوید رایت وام گرفت و در طراحی محتوا و بخش‌های لازم آن به موزه هنرهای مدرن نیویورک نیز چشم داشت .

موزه هنر‌ های معاصر تهران

تعدادی از مجسمه‌های برنزی پرویز تناولی به سفارش دیبا برای این مجموعه ساخته شد و در محوطه  اطرافش تعبیه گردید. وی فضاهای درونی موزه را به گونه‌ای طراحی کرد تا «ارتباط میان انسان‌ها و فعالیت‌های آنان با هم» را تقویت کند. فضاهای باز و راهروهایی که به آرامی در فضای موزه چرخیده و به گالری‌ها می‌رسد به درستی چنین فضایی را فراهم کرده‌اند.

در موزه هنرهای معاصر تهران آثار هنرمندان معروف بین المللی هم به چشم میخورد. این اثر از آلبرتو جاکومتی چندی پیش بخاطر شست و شو با آب شهری مورد توجه فراوان قرار گرفت.

امکانات موزه

موزه  هنرهای معاصر دارای ۹ گالری است که سه‌تایش نمایشگاهِ آثاری از نقاشان و هنرمندان بین‌المللی است که در گنجینه دائمی موزه نگهداری می‌شوند. این گنجینه آثار بسیار باارزشی از کلود مونه، ونسان ون گوگ، پابلو پیکاسو، رنه ماگریت، اندی وارهول و دیگران دارد. نمایشگاه‌های موقتی و فصلی در شش گالری دیگر موزه برپا می‌شود. گالری‌ها یکی پس از دیگری در راه گذر بازدیدکنندگان قرار دارند و این تماشای همه کارها را آسان می‌کند.

کتابخانه  تخصصی

کتابخانه  تخصصی موزه در پایان شیبراهی که به بخش‌های امور اداری و هنری می‌رسد واقع شده. در مخزن این کتابخانه نزدیک ۵۰۰۰ کتاب فارسی و غیرفارسی هست، که موضوعات هنری گوناگونی چون معماری، نقاشی، طراحی، ارتباط تصویری، عکاسی، سینما و جز این‌ها را پوشش می‌دهد. سامانه  رده‌بندی این کتاب‌ها به شکل LC است و تنها اعضا می‌توانند از آن استفاده کنند. عضویت در این کتابخانه، ویژه  دانشجویان و پژوهشگران رشته  هنر است. در بخش نشریات ادواری نیز نشریات فرهنگی و هنری داخلی و برخی نشریات خارجی در موضوع‌های مرتبط نگهداری می‌شود. از دیگر امکانات تخصصی موزه می‌توان به کانون‌های معماری و نیومدیا اشاره کرد.

مجسمه ارزشمند رنه ماگریت نقاش و مجسمه ساز سورئال بلژیکی که در موزه هنرهای معاصر تهران قرار دارد.

بخش‌های جنبی

موزه  هنرهای معاصر چندین بخش جنبی نیز دارد که از جمله  آن‌ها می‌توان سینماتک، کتابفروشی تخصصی و رستوران را نام برد. سینماتک در مهر ۱۳۷۷ آغاز به کار نمود. هدف از برپایی آن نمایش کارهای ارزشمند سینمای ایران و جهان و سنجش فیلم‌های به نمایش درآمده برای ارتقای کیفیت نگاه مخاطبان است. این مجموعه همچنین به برگزاری جلسه‌های نقد، سمینار و مراسم آغاز و پایان نمایشگاه‌ها می‌پردازد. گنجایش ثابت سینماتک ۲۰۰ صندلی است. اندازه  پرده  نمایش آن ۶ × ۸ متر است که امکان نمایش فیلم و اسلاید را فراهم می‌سازد. سینماتک اعضای ثابت دارد و در روزهای آغازین هر سال عضویت می‌پذیرد. اعضایش یک سال از برنامه‌های سینماتک استفاده می‌کنند. این اعضا همچنین از دیگر برنامه‌های موزه و کتابخانه نیز بهره‌مند می‌شوند.

موزه هنر‌ های معاصر تهران

کتابفروشی تخصصی در سمت چپ سالن ورودی به گالری‌ها است و در آن نشریه‌های هنری ایرانی، نمونه‌هایی از کارهای نویسندگان ایرانی، گاهشمار، کارت‌پستال‌های هنری و آثار منتشر شده در مؤسسه  هنرهای تجسمی را می‌فروشند.

رستوران موزه نیز در طبقه  همکف ورودی است. دیواری شیشه‌ای آن را از باغ تندیس جدا کرده است و می‌شود چهار تندیسِ اسب و سوارکار مارینی، درمانگر ماگریت، زن ایستاده  ۱ و مرد در حال قدم‌زدن ۱ جاکومتی را از داخل رستوران تماشا کرد.

تندیس قدیس اثر زیبای پرویز تناولی هنرمند مشهور کشورمان در موزه هنرهای معاصر

مجموعه  آثار هنری موزه

مجموعه  آثار موزه را می‌توان در سه گروه آثار موجود در مخزن (گنجینه)، آثار ارائه شده در گالری‌ها و فضاهای درون موزه، و نیز تندیس‌های موجود در محوطه بیرونی دسته‌بندی کرد.

آثار باغ تندیس

باغ تندیس، فضای سبز واقع در شمال ساختمان موزه است با مجسّمه‌هایی از ماکس ارنست، پرویز تناولی، هنری مور، ماکس بیل و دیگران.

هنگام ساخت موزه، دیبا از پرویز تناولی درخواست می‌کند تا تندیسی با نام «مرد رهگذر» برای جلوی ورودی موزه بسازد؛ تندیسی از مردی خسته که روی نیمکت نشسته و میان مردم بیرون جای دارد. دیبا می‌خواست ارتباطی میان مردم در بیرون از ساختمان، با آنچه در درونش وجود دارد برقرار کند. تناولی تندریس را با بهره‌گیری از شکل جامه و همچنین چهره  خود دیبا ساخت. این تندیس در دوران انقلاب توقیف، و سپس ناپدید شد.

گنجینه

در گنجینه  دائمی موزه بیش از ۴۰۰۰ اثر ارزشمند و یگانه از نخبگان هنرهای تجسمی ایران و جهان نگهداری می‌شود که نزدیک به ۴۰۰ عدد از آن‌ها ارزش استثنایی دارند. در سال ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ این گنجینه به‌طور کامل در نمایشگاهی به نام جنبش هنر مدرن به نمایش درآمد. به گفته  رئیس وقت موزه در سال ۱۳۹۳، به خاطر عدم نمایش، بیشتر آثار نگهداری‌شده در زیرزمین موزه در معرض هوای بیرون قرار نگرفته و آسیب کمی دیده‌اند و هیچ‌یک از این آثار دارای آسیب جدی نیست.

فهرست عناوین

پیشگفتار

تاریخچه

معماری

امکانات موزه

همکاری با بنیادهای فرهنگی و هنری

موزه هنر‌ های معاصر تهران

ساختار روابط عمومی موزه

شناسه ی موزه

هم اکنون در موزه

تصاویر