ارتقاء و تضمین حقوق بنیادین بشر در پرتو دکترین امنیت انسانی

چکیده

در سیر تحولات تاریخی مربوط به حقوق بشر و در نسل سوم حقوق بشر تحت عنوان حقوق جمعی، سازمان های بین المللی و به ویژه نهادهای مالی بین المللی به توسعه پایدار و توسعه انسانی توجه ویژه داشتند و به منزله مدافعان عمومی به سمت دکترین « حکمرانی مطلوب » رهنمون گشتند و همزمان با ارائه حکمرانی مطلوب توسط بانک جهانی در سال 1989 ، برنامه توسعه ملل متحد( UNDP)  دکترین امنیت انسانی با تأکید بر اینکه فرد انسانی باید در مرکز و بطن امور بین الملل قرار بگیرد ، را ارائه کرد.

در تعریف امنیت انسانی توسط برنامه توسعه ملل متحد ، امنیت جدای از تعریف انحصاری و قدیمی خود در امور نظامی و در حوزه ای وسیعتر مطرح گردید و از گرسنگی و قحطی تا خطرات زیست محیطی ، جرایم ، بیماریها و بلایای طبیعی را به عنوان تهدید در نظر گرفته و مقابله با این تهدیدات جدید در دستور کار دولت ها قرار گرفت و بر پیشگیری ، حفاظت ، حمایت، توانمندی سازی و جبران خسارت استوار گردید . دکترین امنیت انسانی در سایه توجه به دو بعد رهایی از ترس و رهایی از نیاز و در هفت مقوله: امنیت اقتصادی ، غذایی ، بهداشتی ، زیست محیطی، شخصی ، اجتماعی و سیاسی که بهم مرتبط بوده و بر یکدیگر اثر گذارند ، درصدد تأمین تضمین و ارتقاء حقوق بنیادین بشر می باشد.

«همه حقوق انسانی جهان شمول ، غیرقابل تفکیک و بهم پوسته و در هم تنیده هستند.

جامعه بین المللی می بایست به روشی منصفانه و برابر با تأکید یکسان و هم پایه ، بنحو جهانی به حقوق بشر بپردازد.

علاوه بر این در حالیکه اهمیت و برجستگی ویژگیهای ملی و منطقه ای و زمینه های متنوع تاریخی ، فرهنگی ، مذهبی می بایست مدنظر قرار گیرد ، این وظیفه دولت هاست که صرفنظر از نظام های فرهنگی ، اقتصادی، سیاسی شان برای پیشبرد و حمایت از همه حقوق انسانی و آزادی های بنیادین اقدام نمایند .»1  (پاراگراف پنجم بیانه کنفرانس جهانی حقوق بشر 1993 وین)

اگر چه حقوق بشر در دهه های اخیر مورد توجه صاحبنظران و سیاستمداران واقع شده و در عرصه روابط بین الملل به عنوان یکی از چالشهای برجسته تلقی می گردد ، لیکن شکی نیست که بنیاد و اساس آن همراه و همزاد با آفرینش آدمی بوده و اصولاً خلقت انسان چنین ایجاب می نماید حقوق این برترین نمونه آفرینش الهی با او همراه باشد تا رسالت خود را به تمامه ایفا نماید ، رسالتی که بر کوهها و فرشتگان سنگین آمد و به جز او دیگر نتوانست از عهده اش برآید . این همان کرامتی است که بر دیگر مخلوقات دارد «ولقد کرمنا بنی آدم» . (آیه 70 سوره 17) . ارتقاء و تضمین حقوق بنیادین بشر در پرتو دکترین امنیت انسانی

و از رهگذر همین کرامت است که بار امانت الهی بر دوش او می غلتد و همو است که با حکمت الهی امانت دار حق شده و خلیفه حق بر روی زمین .

حقوق بشر را بطور کلی می توان آن دسته از حقوق تعریف کرد که ذاتی طبیعت انسان است و بدون آن نمی توانیم به عنوان انسان زندگی کنیم . لذا هر انسانی باید از این حقوق بهره مند گردد . [1]

باز بشر بر سر تعیین مصادیق این مقوله قدیمی راه اختلاف پیموده و در جوامع گوناگون اقوال مختلف در آن راه یافت . برخی آن را الهی پنداشتند در حالی که دیگران کاملاً انسان ساخته و گروهی آن را بر خلاف جریان روح آدمی دانسته و دیگران وفق طبیعت وی . اما آنچه که نمی توان کتمان نمود آن که از حکمت خداوند به دور است که چنین موجودی را امر به آفرینش نماید لیکن راه زندگی و مسیر تکامل و معرفت حقوق خود را به وی ننماید . قطعاً چنان که درست اندیشه      شود ، حقوق بشر ریشه ای الهی خواهد داشت و از این رو مصادیق آن را نیز باید از رهگذر پیوند با او دریافت .

آنچه امروزه جامعه جهانی بر آن همت گماشته است تبیین و تحکیم پایه های حقوق بشر است که به نظر می رسد تمام مکاتب و مذاهب بر آن متفق القول بوده و در عین حالی که اختلاف در مصادیق همچنان بزرگترین چالش آن می باشد و مانع بزرگتر استفاده تبعیض آمیز از مقوله حقوق بشر که تا زمان پاک نشدن این کدورت ها ، امیدی به اجرای اصول و قواعد حقوق بشر به درستی نمی توان داشت .

از آنجا که حقوق بنیادین بشر مدنظر است لذا باید بدانیم که چه اتفاقاتی افتاده است و سرنوشت حقوق بشر چه شده و به کجا رسیده است . لذا در فصل اول ابتدا با حقوق بشر و مفاهیم آن سپس با مفهوم امنیت انسانی که در قالب مفاهیم حقوق بشری مطرح گردیده است آشنا خواهیم شد . در نسل سوم حقوق بشر حق توسعه مطرح گردیده در آن توسعه ی انسانی و توسعه پایدار مدنظر است ما را به بحث امنیت انسانی رهنمون می کند .

گفتار اول : کلیات

1ـ درآمد

جوهره اصلی حقوق بشر پاسداری از حیثیت انسانی است . هر انسانی فارغ از جنس ، رنگ ، نژاد ، مذهب دارای حیثیت انسانی برابر با دیگر انسان ها است .

برخورداری از حیثیت و کرامت انسانی برابر ، از اصول بنیادین حقوق بشر است که در هیچ شرایطی تخصیص نمی پذیرد .

بنابراین منشأ برخورداری از حقوق برابر و یکسان ، حیثیت انسانی برابر و یکسان است نه تعلق به جنس ، نژاد ، مذهب  و یا حتی خط مشی سیاسی غالب .

لذا مهمترین چالش امروزین جهان مسئله توجه به مسائل حقوق بشر و مشکلات ناشی از نقض این حقوق بنیادین توسط دولتها است به حدی که به جرأت می توان ادعا کرد قرن حاضر دوره توجه به این مقوله و تشکیل دولتهایی است که حقوق بشر را در عمل بتوانند نهادینه کرده و ضمانت اجرای داخلی آن را تضمین کنند. ارتقاء و تضمین حقوق بنیادین بشر در پرتو دکترین امنیت انسانی

علی الاصول حق حیات و حرمت بشری پایگاه و خاستگاه حقوق بشری است که مطالعات جامعه شناختی و تاریخ اجتماعی جوامع بشری بر آن صحه می گذارد .

این بررسی ها حاکی است ارتباط ، انسجام و وحدت زمینه های گوناگون حقوق بشر مانند حق حیات چنان دقیق ، متقابل و همه جانبه است که تجاوز به آن در یک زمینه ،  به معنی تجاوز به همه این  حقوق اعم از سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی است.

فهرست مطالب

طرح تحقیق

1ـ تبیین موضوع تحقیق

2ـ سؤالات تحقیق

3 ـ سابقه و ضرورت انجام تحقیق

4 ـ اهداف تحقیق

5 ـ فرضیه ها

6 ـ تعریف مفاهیم

7 ـ روش تحقیق

8 ـ نقطه تمرکز

9 ـ سازماندهی پژوهش

فصل اول : کلیات و مفاهیم

مقدمه

گفتار اول : کلیات

1ـ درآمد

2ـ تلاش هاي مصلحان واقدامات حقوق بشري

3ـ حقوق بشر بين المللي يا ميراث مشترک جهاني

گفتار دوم: تاریخچه حقوق بشر پیش از تشکیل سازمان ملل متحد

2ـ1ـ درآمد

 2ـ2ـ قبل از کنگره وستفالی

2ـ3ـ پس از کنگره وستفالی

گفتار سوم:تاریخچه حقوق بشرپس از تشکیل سازمان ملل متحد

3ـ1ـ درآمد

3ـ2ـ مرحله نخست : دیدگاه سنتی

3 ـ 2 ـ 1 ـ نخستین اقدامات ملل متحد

3 ـ 2 ـ 2 ـ اعلامیه جهانی حقوق بشر

3 ـ 3 ـ تفکیک حقوق مدنی و سیاسی از حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی

3 ـ 3 ـ 1 ـ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی

3 ـ3ـ 2 ـ  میثاق بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی

3 ـ 3 ـ 3 ـ  سایر معاهدات ، اصول و موازین بین المللی حقوق بشر

3 ـ 3 ـ 3 ـ 1 ـ  صدور فرمان منشور كبير در انگلستان1215

3 ـ 3 ـ 3 ـ 2 ـ  اعلاميه استقلال امريكا  ومنشور حقوق بشر ايالت ويرجينياي امريكا1776

3 ـ 3 ـ 3 ـ 3 ـ حقوق اساسي ملت هاي متحد امريکا و متمم هاي قانون اساسي 1787

3 ـ 3 ـ 3 ـ 4 ـ اعلاميه حقوق بشر و شهروندان فرانسه1789

 3 ـ 3 ـ 3 ـ 5 ـ اعلاميه حقوق بشر1793

3 ـ 3 ـ 3 ـ 6 ـ  اعلاميه حقوق بشر ومردم کشور (فرانسه) 1795

.3 ـ 3 ـ 3 ـ 7 ـ کنوانسيون منع و مجازات جرم نسل کشي مصوب1948

3 ـ 3 ـ 3 ـ 8 ـ کنوانسيون اروپايي حمايت از حقوق بشر و آزادي هاي بنيادين1950

3ـ 3 ـ 3 ـ 9 ـ کنوانسيون بين المللي محو همه اشکال تبعيض نژادي 1965

 3 ـ 3 ـ 3 ـ 10 ـ بيانيه ها و رهنمودهاي سازمان ملل متحد وديگر نهادها در رابطه با حقوق بشر

3 ـ 4 ـ ظهور حقوق جمعی

3 ـ 4 ـ 1 ـ حق توسعه

3 ـ 4 ـ 2 ـ توسعه انسانی

گفتارچهارم : پیشینه مفهوم امنیت انسانی

4 ـ 1ـ مقدمه

4 ـ 2 ـ پیشینه مفهوم امنیت انسانی

4 ـ 3 ـ طرح مفهوم امنیت انسانی

4 ـ 4 ـ سیر تکاملی مفهوم امنیت انسانی در سطح بین المللی

گفتار پنجم : تعریف امنیت انسانی

5 ـ 1ـ مقدمه

5 ـ 2 ـ مفهوم امنیت

5 ـ 3 ـ تعریف امنیت انسانی

5 ـ 4 ـ دستاوردهای سیاسی امنیت انسانی

گفتار ششم : انتقادات به مفهوم امنیت انسانی

6 ـ 1 ـ انتقاد به تعریف امنیت انسانی

6 ـ 2 ـ امنیت انسانی مفهومی نوین یا تکراری

گفتار هفتم : چالش جهانی و منطقه ای پیش روی امنیت انسانی

7 ـ 1 ـ  جهانشمولی امنیت انسانی

7 ـ 2 ـ  مسئولیت حکومت در تأمین امنیت انسانی

7 ـ 3 ـ  امنیت انسانی مصلحت عموم جهانیان

 8ـ 1 ـ جمع بندی

فصل دوم: تبیین مؤلفه های امنیت انسانی

مقدمه

گفتار اول : امنیت اقتصادی

1 ـ 1 ـ مقدمه

1ـ 2 ـ جايگاه امنيت اقتصادي

1 ـ 3 ـ ابعاد امنیت اقتصادی

1ـ 3ـ 1ـ امنيت سرمايه گذاري

1 ـ 3 ـ 2 ـ  امنيت اشتغال و درآمد

1ـ 4 ـ توسعه در سايه امنيت اقتصادي

1 ـ 5 ـ افق های ثبات اقتصادی

1 ـ 6 ـ تأمین اجتماعی و امنیت اقتصادی

ارتقاء و تضمین حقوق بنیادین بشر در پرتو دکترین امنیت انسانی

گفتار دوم : امنیت غذایی

2ـ 1 ـ مقدمه

2 ـ 2 ـ مفهوم امنیت غذایی

2 ـ 3 ـ ابعاد امنیت غذایی

2 ـ 3 ـ 1ـ موجود بودن غذا

2ـ 3 ـ2 ـ دسترسی به غذا

2 ـ3ـ2ـ1 ـ سوء تغذیه  و گرسنگی

2 ـ 3ـ2ـ2ـ گذر تغذيه اي

2 ـ 3ـ 3ـ پایداری در دسترسی به غذا

2 ـ 4ـ عوامل اثرگذار بر امنيت و سلامت غذايي0

گفتار سوم : امنیت اجتماعی

3 ـ 1ـ مقدمه

3 ـ2 ـ ريشه هاي ظهور و شيوه هاي بروز امنیت اجتماعی

3ـ 3 ـ مرجع امنیت اجتماعی

3 ـ 4 ـ امنیت اجتماعی معنا و مفهوم

3 ـ 5 ـ مفهوم بندی امنیت اجتماعی

3 ـ 6 ـ تعریف امنیت اجتماعی به عنوان یکی از مؤلفه های امنیت انسانی

گفتار چهارم : امنیت شخصی

4 ـ1ـ مقدمه

4 ـ 2ـ تعریف امنیت شخصی

4 ـ 3 ـ ابعاد امنیت شخصی

4 ـ 3ـ 1 ـ تساوی در برابرقانون

4 ـ 3ـ 1ـ 1ـ  تساوی نزد دادگاهها

4 ـ 3ـ 2ـ رهایی از شکنجه، رفتار یا مجازات وحشیانه، غیر انسانی و خوار کننده

4 ـ 3ـ3ـ برابری و عدم تبعیض

4 ـ 3ـ 4ـ آزادی شخصی

4 ـ 3ـ 4ـ 1ـ بردگی

4 ـ 3ـ 4ـ 2ـ  کار اجباری

4 ـ 3ـ 4ـ 3ـ  بازداشت خودسرانه و توقیف و حبس بدون دلیل

گفتار پنجم: امنیت بهداشتی

5 ـ 1ـ مقدمه

 5 ـ2ـ مفهوم امنیت  بهداشتی

5 ـ 3ـ تعریف امنیت بهداشتی

5 ـ 4ـ اهمیت امنیت بهداشتی

گفتار 6 : امنیت سیاسی

6 ـ 1ـ مقدمه

6 ـ 2ـ تعریف آزادی سیاسی

 6 ـ 2ـ 1 ـ تهدیدات امنیت سیاسی

6 ـ 2ـ2ـ تعاریف امنیت سیاسی

6 ـ 3ـ  عناصر امنیت سیاسی

6 ـ 4ـ مصادیق امنیت سیاسی

6 ـ 4 ـ 1 ـ  آزادی انتخاب و حق رأی

6 ـ 4ـ 2 ـ  آزادی بیان

6 ـ 4 ـ 3 ـ  آزادی تشكیل اجتماعات و احزاب

6 ـ 4ـ 4 ـ  آزادی عقیده و مذهب

6 ـ  5 ـ تقسیم‌بندیهای آزادی سیاسی

6ـ 6ـ پیامدهای آزادی سیاسی

6 ـ 7ـ  قلمرو آزادی سیاسی

گفتار هفتم : امنیت زیست محیطی

7 ـ 1ـ مقدمه

7 ـ 2ـ مفهوم امنیت زیست محیطی

7 ـ 3ـ تهدیدات امنیت زیست محیطی

فصل سوم: تأثیر دکترین امنیت انسانی بر وظایف و تکالیف دولت ها

گفتار اول : امنیت اقتصادی

1ـ 1ـ مقدمه

1 ـ 2ـ امنیت سرمایه گذاری

1ـ 3ـ امنیت اشتغال و در آمد

1 ـ 3 ـ1 ـ حق کار کردن

1 ـ3ـ1ـ 1ـ حق بر کار در میثاق بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی

1 ـ 3ـ2ـ  برابری حقوق و رفع تبعیض

1ـ3ـ2ـ1 عدم تبعیض و برابری در میثاق بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی

1 ـ 3ـ 3ـ  گسترش اشتغال مولّد

1 ـ 3ـ3 ـ 1ـ كشاورزی

1 ـ3ـ 3ـ 2ـ صنعت و تجارت

1 ـ 3ـ 4 ـ  اصلاح قوانین و مقررات اقتصادی

گفتار دوم: امنیت غذایی

2 ـ 1ـ مقدمه

2 ـ 2ـ حق بر غذاي كافي در ميثاق بين المللي حقوق اقتصادي ،‌اجتماعي و فرهنگي

2 ـ 2ـ 1ـ آزادي از گرسنگي

2 ـ2ـ1ـ1 ـ بند 5 تفسیر عمومی شماره 12

2 ـ 2ـ 2 ـ معناي «غذاي كافي »

2 ـ 2ـ 3 ـ تحقق حق بر غذا

2ـ 2ـ3ـ1ـ کافی بودن و پایداری در دریافت غذا و دسترسی به غذا درتفسیر عمومی شماره 12

2 ـ 3ـ وظایف دولت ها در زنجيره امنيت غذايي

2 ـ 3ـ 1 ـ  استراتژی های کلی جهت تأمین امنیت غذایی در سطح ملی

گفتار سوم :امنیت اجتماعی

3 ـ 1 ـ مقدمه

3 ـ 2 ـ حقوق زنان

3 ـ 3 ـ حقوق خانواده

3 ـ 4 ـ حقوق کودکان

3 ـ 5 ـ حقوق مردمان بومی

3 ـ 6ـ حقوق پناهندگان و کنوانسیون 1951

گفتار چهارم : امنیت شخصی

4 ـ1 ـ مقدمه

4 ـ 2ـ برابری و عدم تبعیض

4 ـ 3 ـ برابری نزد قانون

4 ـ 4 ـ رهایی از شکنجه ، رفتار یا مجازات وحشیانه ، غیر انسانی و خوار کننده

4 ـ 5 ـ حق آزادی شخصی78

4 ـ 5 ـ 1ـ  منع بردگی

4 ـ 5 ـ 2 ـ منع کار اجباری

4 ـ 5 ـ 3 ـ منع بازداشت خودسرانه و توقیف و حبس بدون دلیل

گفتار پنجم: امنیت بهداشتی و حق بر بهداشت

5 ـ 1ـ مقدمه

5 ـ 2 ـ  قلمرو حق بر بهداشت

5 ـ 3 ـ محتوای اصلی حق بر بهداشت

5 ـ4 ـ اصول راهبردی حق بر بهداشت

5 ـ 5ـ  تکالیف مربوط به حق بر بهداشت

5 ـ 6 ـ ماده 12 میثاق بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی

5 ـ 7 ـ تفسیر عمومی شماره 14 (2000 ) ماده 12 میثاق بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی

گفتار6 : امنيت سياسي

6 ـ 1 ـ مقدمه

6 ـ2 ـ آزادی بیان

6 ـ 2 ـ 1 ـ آزادی مطبوعات و رسانه ها

6 ـ2 ـ 2 ـ حدود آزادي بيان

6ـ3 ـ حق تعيين سرنوشت و آزادي انتخاب و رأي

6ـ 4 ـ آزادي عقيده و مذهب

6 ـ 5 ـ آزادي تشكيل اجتماعات و احزاب

گفتار 7 : امنیت زیست محیطی

 7 ـ1 ـ مقدمه

7 ـ 2ـ حق محیط زیست سالم یکی از حقوق نسل سوم (حقوق همبستگی)

7 ـ 3ـ حقوق زیست محیطی

7-3-1 کنوانسیون های بین المللی در مورد حقوق محیط زیست

7-3-2 حقوق محیط زیست در قوانین اساسی

7-4 محتوای حقوق محیط زیست

7 ـ 4ـ نتیجه گیری

فهرست منابع