تجربیات مدون از مدیریت کلاس

تربیت در اسلام دارای راه و رسم منسجم و كاملی است. به همین منظور در قرآن و سنت برای انسان یك برنامه زندگی كاملاً منسجم و نظام‌دار طراحی شده است. انسان برای بهره بردن از آن برنامه كامل، سالم و همه جانبه باید تحت یك تربیت صحیح و البته فراگیر به نحوی كه تمام طول عمر او و همه جوانب و ابعاد انسانی‌اش را در بر گیرد، باشد. مدیریت کلاس ویژه ارتقاء رتبه شغلی عالی فرهنگیان

امّا بیان این نكته لازم است كه تعلیم و تربیت اسلامی با علم تعلیم و تربیت كاملاً منطبق نیست. بنابراین تعلیم و تربیت با شکل عالی واسلامی خود گیاه لذیذ و خوشبویی است که تحت شرایط و اوضاع غامضی عادت به رشد در مکان مخصوص و نادری در مواقع معین دارد.

بدون تردید سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب نفس او در سعادت فردی و اجتماعی ، دنیوی ، اخروی او نقش به سزایی دارد. بطوریکه اگر انسان تمامی علوم را تحصیل کند و کلیه نیروهای طبیعت را به تسخیر خویش درآورد ، اما از تسخیر درون و تسلط بر نفس خود ناتوان باشد، از رسیدن به سعادت و نیل به کمال باز خواهد ماند . تمامی پیشرفتهای علمی و صنعتی ، در صورتی که همراه با اصلاح انسان نباشد ، بسان کاخ های سر به فلک کشیده ای هستند که بر بالای کوه آتشفشان بنا گردیده است .

از این رو تربیت روحی و اخلاقی انسان و به عبارتی که در یک کلام خلاصه کنیم « برنامه انسان سازی » برای هر جامعه ای امری به غایت جدی و حیاتی است . با این وصف نگاهی به جامعه بشری نشان می دهد که آنچه قبل از همه به دست فراموشی سپرده شده است ، تربیت اخلاقی و معنوی انسان است .

تمامی نابسامانیهای موجود در سطح جهانی و انواع گرفتاریهایی که بشریت امروزه با آن دست به گریبان است همگی ناشی از غفلت انسان از امر « تربیت » و سازندگی روحی و اخلاقی خویش است .

شکوفایی و رشد هماهنگ و متعالی شکوفه های زندگی ، در گروی وجود باغبانان دلسوز و تواناست . آنچه که باغبان انجام می دهد هموار نمودن زمینه های جوانه زدن دانه و نهال و تجلی استعدادهای نهفته است . در واقع تربیت چیزی جز از قوه به فعل رسانیدن استعدادها و توانمندی های بالقوه ی انسان نیست . به قول « کورنو » تربیت کردن ، چنانکه نخستین معنی این کلمه ی زیبا نشان می دهد ، به فعل درآوردن حالاتی است که در نهاد انسان به صورت قوه وجود دارد و اگر تربیت در میان نبود ، هرگز این امور نمی توانست از قوه به فعل درآید . تربیت فراهم آوردن زمینه برای پرورش استعدادهای درونی هر موجود و به ظهور و به فعلیت رسانیدن امکانات بالقوه موجود ، در درون انسان را تربیت می نامند.

وباغبانان دلسوزواسوه های علم و عمل بزرگانی هستند، که رسالت فرهنگی و تکلیف دینی خود را به خوبی انجام داده اند، آن ستارگان آسمانی معرفت، ضمن جهاد فکری و فرهنگی، به خود سازی و کنترل نیروهای درونی خود پرداخته اند، سیره انبیاء و اولیا را احیا کرده اند و از باورهای ارزشمند شیعه هوشمندانه پاسداری کرده اند زلال معارف اهل بیت چون بارانی با برکت بر جان های آنان باریده و معنویت و طهارت نفس در بوستان وجودشان به رویش نشسته است.

این رادمردان با تهذیب نفس، روان خود را به عروجی معنوی رسانیده و از  دنیای فانی به سوی قدسیان اوج گرفته اند،و فروتنی و صداقت و راستی را مشی خویش نموده و از موضع تواضع، سعه صدر و وسعت اندیشه کاملاً قدرت تحمّل عقاید دیگران را داشته و به جدال احسن و گفتگوهای برکت زا روی آورده اند.

با وجود این که قلّه های دانش را در نور دیده اند شوق فراگیری در رفتارشان موج می زند و در رسیدن به حقایق علمی و عقلی لحظه ای آرام ندارند. لحظه های زندگی را با همت های والا و تدوین و تألیف آثاری گران سنگ و تربیت شاگردان شایسته گرانبها نموده و زهد را با حضور در اجتماع، تقوا را با اندیشه ای آزاد،سیاست را با وارستگی، بیداری در شب را با از خواب بیدار نمودن غافلان و اندوختن دانش را با عمل صالح، عبادت، ذکر و دعا ترکیب نموده اند.

درسپيده دم ازل آن زمان كه سازندگي كائنات آغاز مي گرديد و كتاب تكوين گشوده مي شد ،

نخستين كلمه اي كه با قلم تقديربرديباچة قاموس هستي نقش بست واژه معلّم بود.

فضیلت معلّمی و حق معلّم

فضیلت و جایگاه معلّم از آن جا روشن می شود که شاگردان موظف اند حرمت استادان خود را نگه دارند و شرط ادب را مراعات کنند.

امام سجاد(ع) در سخنانی می فرماید:  « آن که به تو دانش می آموزد،  حق او به گردن تو این است که به او تعظیم و احترام کنی،  به درس او خوب گوش دهی،  با دل و جان توجّه کنی.  صدایت را در برابر او بلند نکنی و بر سر او داد نکشی.  اگر از دیگری سؤال کرد،  تو جواب ندهی،  در جلسه درس او با کسی حرف نزنی،  نزد معلّم خود از کسی غیبت نکنی،  اگر کسی پشت سرش از او بد گویی کرد،  از او دفاع کنی،  عیب هایش را بپوشانی و خوبی هایش را برای دیگران آشکار سازی،  با دشمنانش رفاقت نداشته باشی…اگر اینها را رعایت کنی،  خداوند متعال فرشتگان را شاهد می گیرد که تو برای خدا درس آموخته ای»

در حدیثی پیامبر(ص) فرموده است:  « صبح و شام در پی آموختن دانش رفتن،  نزد خداوند،  برتر از جهاد در راه خداست و کسی که بخشی و بابی از علم را بیاموزد و آن را به دیگران هم یاد دهد،  از هزار رکعت نماز مستحبّی خواندن برتر است. »

این همه سفارش،  به دلیل جایگاه والای معلّم در نگاه دین و پیشوایان اسلام است.  در پایان به سخنانی از حضرت امام خمینی(ره) در باره معلّم اشاره می شود:  « مقام معلّم،  مقام والایی است.  مقامی است که خدای تبارک و تعالی از آن تعظیم فرموده است. »

نقش معلّم در جامعه،  نقش انبیاست.  انبیا هم معلّم بشر هستند.  همه سعادت ها و همه شقاوت ها،  انگیزه اش از مدرسه هاست، و کلیدش دستِ معلّمین است.

نمونه چند صفحه از مدیریت کلاس ویژه ارتقاء رتبه شغلی عالی فرهنگیان

 معلّمی از دیدگاه بزرگان

معلّم از دیدگاه معصومان علیهم السلام

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله :  «در میان صدقه هایی که مردم می دهند،  هیچ صدقه ای ارزنده تر از یاد دادن علم و دانش نیست.  »

امام علی علیه السلام :  «کسی که در مقام هدایت و آموزش قرار می گیرد،  باید بیش از آموختن به دیگران،  خود را پالایش روحی کند و ادبِ رفتاری اش،  بیش از ادب گفتاری اش باشد.  »

امام سجاد علیه السلام :  «اگر معلّم وظیفه معلّمی را بداند و به آن عمل کند،  خداوند نعمت دانش را بر او بیشتر خواهد کرد. »

معلّمی در کلام امام خمینی رحمه الله

حضرت امام خمینی رحمه الله درباره مقام معلّم می فرماید:  «نقش معلّم در جامعه،  نقش انبیاست؛  انبیا هم معلّم بشر هستند.  نقش معلّم،  بسیار حساس و مهم است و مسئولیت بسیار زیادی دارد.  نقش مهمی است که همان نقش تربیت است که اخراج من الظلمات الی النور است.  معلّم،  امانت داری است که [امانت او] غیر از همه امانت هاست؛  انسان،  امانت اوست.  امانت های دیگر را اگر کسی خیانت به آن بکند،  خلاف کرده است،  اما امانت اگر انسان باشد،  اگر خدای نخواسته به این امانت خیانت شد،  یک وقت می بیند خیانت به یک ملت است،  خیانت به یک جامعه است،  خیانت به اسلام است.  معلّم،  امانت دار نسلی است که تمام مقدّرات یک کشور،  به آن نسل سپرده می شود و تربیت شما باید همراه با تعلیم باشد. »

معلّمی در کلام مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری در مورد معلّم می فرماید:  «شما (معلّم ها) در سر کلاس،  نه فقط درسی که می دهید،  بلکه نگاهی که می کنید،  اشاره ای که می کنید،  لبخندی که می زنید،  اخمی که می کنید،  حرکتی که انجام می دهید و لباسی که می پوشید،  بر روی دانش آموز اثر می گذارد.  ما به خودمان که مراجعه می کنیم،  عمیق ترین احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگر ریشه یابی کنیم،  در انتهای خط،  یک معلّم را مشاهده می کنیم.

معلّم است که ما را می تواند شجاع یا جَبان،  بخشنده یا بخیل،  فداکار یا خودپرست،  اهل علم و طالب علم و فهم و فرهنگ،  یا منجمد و بسته و پای بند به تفکرات جامد بار بیاورد.  معلّم است که می تواند ما را متدین،  باتقوا،  پاک دامن،  یا خدای ناکرده بی بندوبار،  بار بیاورد.  معلّم چنین نقشی دارد.  این ارزش معلّم است و این تأثیر معلّم است. »

معلم در جهت آموزش و از آن مهمتر پرورش نسل های مختلف تاثیری شگفت انگیز دارد.

اقسام معلمی

1)معلمین حقیقی   2)معلمین قراردادی

یک معلم حقیقی داریم ویک معلم قراردادی.معلمین قراردادی کسانی هستند که  عشق آنچنانی به کارخودندارند،فقط به زنگ کلاس اکتفامی کنندوازکارخودلذّت نمی برند،همچنین اهل ابتکاروخلاقیت هم نیستندوبلکه اهل نمره دادن هستند،اینگونه معلمین نگاه رسمی به کارخوددارند،به فکرسرنوشت شاگرد نیستند فقط به فکر مادیات اندومعلمی برای آنان محل کسب درآمداست.

« دررابطه بااین موضوع حضرت استادمجتهدی خاطره ای نقل می کنند:ازشخصی که روحانی بودخوشش نمی آمدروزی سوار ماشین یکی از دوستان بودیم دیدیم آن شخص کنارخیابان ایستاده است،اوراهم سوارکردیم ، دربینراه صحبت ازیکی ازعلمای موفق تهران شدکه ایشان مسجدشان درجای غریبی است وازایشان کاملاً استفاده نمی شودوجمعیتشان کم است ، ناگهان آن شخص گفت : عیب نداردیک مردجنگی به ازصدهزار،یعنی درعوض مریدهای پولداری دارداین راکه گفت فهمیدم علت اینکه ازاوبدم می آیدچیست». مدیریت کلاس ویژه ارتقاء رتبه شغلی عالی فرهنگیان

این جور روحانی که فکروذکرش پول است مانند معلم قراردادی است ،که نه پیشرفت علمی می کنندونه پیشرفت معنوی ومادی زیرابرای رضای خداوندکارنمی کنند. معلم قراردادی کسی است که دنبال پول است،فقط به فکراین است که پول کجاست،ریاست کجاست،نه اهل تدریس است نه اهل موعظه ونه اهل تالیف ومطالعه ونه اهل تبلیغ وارشاد،بلکه بایک ابلاغ معلم است وبایک ابلاغ معلم نیست.اسلام اینها رانمی خواهد،اسلام عالم ومعلم حقیقی می خواهد .کسی را می خواهدکه بااعمال خودش به دین خداو اسلام واهل بیت پیامبر(ص)خدمت کند،واگردرکناراین خدمات، توانست زندگی روزمره ی خود راهم تامین کندالبته مانعی ندارد.نه اینکه دراین مقام به خاطربعضی امورازقبیل کسب درآمد وکسب شهرت وپست ومقام و… کارکند.

دراین باره به سخنی ازامام صادق (علیه السلام)اشاره می نماییم که فرمودند: «لعن رسول الله (ص)رجلاًاحتاج الناس الیه لیفقههم فسالهم الرشوه» یعنی حضرت رسول (ص)لعنت کرده اند کسی را که مردم درامردین به اونیازدارندواوازمردم طلب پول می کند.

امامعلمین حقیقی کاری به ابلاغ ندارند،نگاه آرمانی به تعلیم دارندواحساس رسالت تاریخی دارند،دنبال دنیاو مقام وریاست وشهرت نیستند،بلکه برای رضای خداوخدمت به دین کارمی کنند.باآمدن ورفتن دولتها شخصیت آنهاتغییرنمی کندوبیشترازآنچه به گردنشان است کارمی کنندواکتفابه زنگ کلاس نمی کنند.اهل ابتکاروخلاقیّت ومطالعه وتشویق کردن هستندوبرعکس معلمین قراردادی  اهل نمره نیستند،بلکه اهل تربیت اند^[1].

تعریف تربیت ازدیدگاه اسلام

تربیت یعنی به فعلیت رساندن قوه استعدادهای انسان وایجاد هماهنگی در آن ها برای رسیدن به کمال مطلوب یعنی شناخت(رب) به عنوان مدیرجهان انسان وتن دادن به ربوبیت انحصاری خداوندباعمل نمودن به تعالیم پیامبراسلام(ص) واهل بیت(ع) به منظوروصول به مقام عبودیت وقرب الهی.

مقام ومفهوم تربیت

تربیت ازمفاهیم وپدیده هایی است که درخصوص معنا و مفهوم آن توافق فلسفی و وحدت دیدگاه کمتروجوددارد. به این لحاظ که هرمکتب،  متّکی برمبانی فلسفی خود، تعریف ویژه ای برای تربیت ارائه می دهد. شایدقدیمی ترین ودرعین حال روان ترین وساده ترین تعریف ازافلاطون باشد که می گوید:  «تربیت، زیباترین چیزی است که دربهترین انسان ها آشکارمی شود. »

راه کارهای تربیت

ا- تلقین:

ازجمله راه کارهای تربیت واصلاح فرد وجامعه تلقین است.  رهبران و مربیان فرهنگ ها ومکاتب حق وباطل،  درطول تاریخ برای پیش برد برنامه ها ونیل به اهداف خویش همواره تلقین را از موثرترین راه های بهره برداری ازدیگران می دانسته اند.  تلقین بدیهی ترین واقعیات را غیرواقعی جلوه می دهد،  چنان که ممکن است پوچ ترین و واهی ترین مطالب رابه صورت عینی ترین حقایق به باورنشاند.  ذهن انسان پیوسته تحت تاثیر گفتار و رفتار والقائات و تلقینات اطرافیان است.  تاثیرتلقین درکودکان ونوجوانان به مراتب بیش ازسایرقشرهای جامعه است؛  زیراصفحه ی روح وقلب پاک  آنان به نیرنگ ها ودورویی ها آلوده نگردیده،  ذهن واندیشه ی آنان ازهرگونه آلودگی ونفاق وبدبینی خالی وپاک است.

ازاین رو، دورنگه داشتن خود وکودکان ونوجوانان ازتلقینات ناروای جاهلان ومغرضان مستلزم مراقبت دایمی است.

2– پندواندرز:

سیرمعنوی وحرکت درمسیرکمال،  مستلزم وجودعوامل گوناگونی است:  قابلیت واستعداد ذاتی،  رغبت وطلب مداوم،  پشتکار واستقامت مستمر،  اعتماد به فرهنگی همسو با فطرت و بالاخره دسترسی به راهنمایی حاذق که هریک ازضروری ترین نیازهای انسانی فردوجامعه به شمارمی رود.  دراین میان نقش وجودی راهنمایی دلسوز وآگاه برای ارشاد و راهنمایی و پندو نصیحت،  تا آنجامهم است که به فرموده ی امام سجاد(ع) فقدانش برابر با هلاکت آدمی است:  «کسی که عالمی حکیم نداشته باشدکه اوراراهنمایی وهدایت نمایدهلاک خواهدشد. »

تذکر و موعظه برای تربیت نفس وپرورش روح هم ضروری وهم موثراست وبرهمین اساس است که خداونددرقرآن کریم می فرماید:  «پیوسته تذکّر ده، زیراتذکّرمومنان راسودمی بخشد. » مدیریت کلاس ویژه ارتقاء رتبه شغلی عالی فرهنگیان

انسان به خصوص دراین زمان به لحاظ زندگی غفلت زای خود در بسیاری ازامور خویش،  لحظه به لحظه نیازمند نصیحت خیرخوهان و پندواندرزاست.

3– تشویق:

کمترکسی است که دربرابر فداکاری و فعالیت ها واقدامات نیک خود،  برخورد سرد دیگران را بنگرد که حاکی ازبی توجهی آنان است و درعین حال باشوق وعلاقه به تلاش وکوشش خویش ادامه دهد.  درمقابل،  ترغیب وتشویق ویاد نیک از پشتکار واستقامت وبلندی همت وفداکاری،  انسان رابه کارهای مثبت خویش امیدوار کند وشوق ورغبت وتحرک او را برای تداوم بخشیدن به راهش فزونی بخشد.

احیای اهداف عالی وضرورت آن برعرصه ی تربیت

اگرتمام افراد بشرراکه پابه این دنیا نهاده انددرنظرآوردیم همه ی آن ها به نوعی تحت تربیت بوده اند،  چه آن تربیت آگاهانه باشد یا ناآگاهانه،  چه با نظربه اهداف عالی باشدیانه.  امّا مهم این است که گرچه همه ی افرادانسان آگاهانه یانا آگاهانه یا هدفمند وغیرهدف مند تحت تربیت بوده اند،  بایداذعان نمود تربیت مطلوب بدون درنظرآوردن اهداف عالی ممکن نخواهدبود.  به هرحال ماعملی به نام تربیت کردن داریم که این عمل نقطه ی شروعی دارد و نقطه ی پایانی وهمچنین نقطه مطلوبی.  هرچندانسان تاوقتی که دراین دنیاست همواره درحال تربیت شدن است ونقطه ی پایان آن مرگ انسان است.  امّانکته اینجاست که ماچگونه می توانیم نقطه ی مطلوب تربیت راتشخیص دهیم.  بدون آنکه یک طرح کامل وازپیش طراحی شده ویک ملاک برای ارزش یابی دردست داشته باشیم.

عوارض بی توجهی به اهداف عالی

حال اگرکمی درعرصه تربیت بدون نقشه ای متعالی وطرحی ازپیش تعیین شده قدم بگذارد،  حال عرصه ی تربیت خودباشد یادیگران،  آیاموفقیت حاصل خواهدشد؟  برخی ازعوارض که درنبود توجه به اهداف عالی رخ خواهدداد:

• سرگشتگی

ازجمله عوارضی که عدم اعتنا به اهداف عالی درزندگی انسان ایجادخواهدکرداحساس سرگشتگی وگم گشتگی است.  فردی که بی هدف درمسیری گام برمی دارد چند چیزرانمی داند:  اولاًاینکه به کجا می رود یعنی نقطه نهایی برای وی نامعلوم است و رفتنش ازروی عادت است وبه همین جهت دچار گیجی وسرگشتگی است؛  ثانیاًنمی داند درکجای مسیرقراردارد. مدیریت کلاس ویژه ارتقاء رتبه شغلی عالی فرهنگیان

ولذا نمی تواندجایگاه خودرامحک بزند و به همین جهت دچار گم گشتگی می شود.

 دریک نظام تربیتی این سرگشتگی می تواند به صورت مختلفی بروزنماید.  اینکه ندانیم امروزچه باید بکنیم یا برنامه ی تربیتی ما برای آینده چیست خود نشانه ای ازسرگشتگی نظامات تربیتی است.

• معطلی وعدم نشاط وجنبش

ازجمله عوارض بی توجهی به اهداف عالی روحیه ی خمودی وعدم نشاط است.  هرچنداهداف دنیوی نیز می توانند به نوعی انسان رابه جنبش وادارند،  ماندگاری ندارند و با اندک مشکلی دراهداف دنیوی انسان ازهم می گسلند و انسان رامعطل می گذارند.

• مشکلات روانی

ازجمله مشکلاتی که نتیجه ی منطقی دومشکل فوق است برخی مشکلات روانی ازقبیل افسردگی است.  انسانی که همواره خود را درحالت بیهودگی می بیند پس ازمدتی خود را درحالتی می یابدکه گویی هیچ کارکرد مفیدی برای خود وجامعه خود ندارد واین مساله که فرد درخود هیچ فایده ای نبیند یکی از بدترین حالات برای انسان است.  وی درشخصیت خود نوعی خلل می یابدکه نمی تواندآن را درمان نماید.  لذا دچارافسردگی و بسیاری از اختلالات روانی می شود.

نمونه ای ازاهداف عالی تربیتی

تربیت عقلی انسانی از اهداف بسیار مهم تربیتی درحوزه ی منابع اسلامی تربیت وشکوفاکردن عقل انسانی است که شاید بتوان گفت مهم ترینوضروری ترین هدفی است که فرهنگ اسلامی به آن اشاره دارد.  اگربه برخی ازاحادیث  درباره ی مسئله عقل بنگریم درخواهیم یافت که منابع دینی نه تنها تربیت عقل وعقلانیت رابسیارجدل دانسته اند بلکه  بقای دین واخلاق انسانی وحتّی پرستش خدابه بقای عقلانیت گره زده  اند.  بنابر روایتی ازامام صادق (ع)عقل همان چیزی است که خدا با آن پرستش می شود وبهشت با آن به دست می آید.

 پس می توان نتیجه گرفت که عقل درنظام تربیت اسلامی جایگاهی بس ویژه دارد.  به همین دلیل باید آن رایکی ازاهداف عالی تربیتی درنظام تربیتی خودگنجاند وهمیشه دربرنامه ریزی های تربیتی به آن توجه ویژه نمود.  البته بایدگفت درمنابع دینی نمونه های بسیاری ازاهداف اصیل تربیتی می توان یافت که بایددرجای خودبه آن ها توجه مخصوص نمود. مدیریت کلاس ویژه ارتقاء رتبه شغلی عالی فرهنگیان

کارمعلّم جمع کردن دلها باخدا وتفریق کینه ازآن هاست.  معلّم محبت وعشق را درتعداددانش آموزانش ضرب می کند ودانش وارزش را بین آنان تقسیم می کند.

 اگرالماسی ارزشمند برای نگهداری به رسم امانت به شما بسپارندچه بسا خواب خوش ازچشمانتان ربوده شود؛  مدام درفکرحفاظت ازآن امانت باشید ودرامن ترین مکان نگهداری اش کنید.  چگونه می توانیم دیده برهم نهیم که سالی ده ها گوهرارزشمندبه مامی سپارند تابه رسم امانت تربیتشان کنیم! یک معلّم درطول عمر چندشاگردتربیت می کند؟  چندگوهرناب به اومی سپارند؟  امام جعفرصادق(ع)فرمودند:  «مردم معدن هایی هستندمثل معدن های طلاونقره. » تک تک کلمات ماخطوطی است روی لوح سفیدبچه ها.

هفت باردرقرآن کریم پیامبران الهی خودرا امین معرفی کرده اند.  شغل معلّمی شغل انبیاست وازاولین شروط نبوت امانت است.  رسول الهی ابتدا امین وحی خداست ودرمرحله ی بعدی امین خلق او.  شاهدبراین،  صفت «امین» برای محمد(ص)25ساله است.  باورکنیم امانت فقط مالی نیست که به ما می سپارند،  فقط حفظ ناموس دیگران نیست،  فقط حفظ جان مردم نیست؛  حفظ روح وروان ازحفظ جان ومال مهم تر است.  دانش آموز ما امانتی دردست ماست وخداوند به همه فرمانی داده که بایدهمه بدان عمل کنند:  «خداوندبه شما فرمان
می دهدکه امانت ها رابه اهلش بازگردانید!» درست است که ما این امانت هارا ازدست پدر ومادرمی گیریم ولی باید دست آنان را در دست خدا بگذاریم؛  ما درمورد این امانتهاپاسخگوی خدای عالمیم.

[1] کتاب آداب الطلاب(ج1،ص174)

2بحارالانوار(ج2،ص62)