سمینار حافظه و یادگیری

اصطلاح حافظه مفهومی کلی دارد و به آن گروه از جریانات روانی که فرد را به ذخیره کردن تجارب و ادراکات و یادآوری مجدد آنها قادر می‌سازد، اطلاق می‌شود. بر این اساس گفته می‌شود که حافظه سه مرحله دارد: رمز گردانی ، اندوزش و بازیاب. مقصود از رمز گردانی تبدیل اطلاعات فیزیکی به نوعی رمز قابل قبول برای حافظه است. اندوزش عبارت است از نگهداری اطلاعات رمزگردانی شده و بازیابی فرایندی است که از طریق آن اطلاعات به هنگام نیاز از حافظه فرا خوانده می‌شوند.

تعاریف

حافظه به نام استعداد نگهداری و فراخوانی تجربیات گذشته، تعریف می‌شود و یا به خاطرآوردن و به یاد داشتن. فراگیری در اثر نگهداری و بکارگیری خاطرات پیشین روی می‌دهد. (آرتور گایتون، جان ادوارد هال؛ «فیزیولوژی عصبی»؛ فیزیولوژی پزشکی گایتون؛ ترجمه احمدرضا نیاورانی؛ سمینار حافظه و یادگیری سماط، ۱۳۸۶)

البته تعاریف متعددی برای حافظه بیان شده است؛ از جمله:

الف ) حافظه ایجاد اثر بوسیله یک تجربه است و نگهداری آنچه که در این اثر ضبط شده و دخول مجدد آن به هشیاری .

ب) حافظه یعنی حفظ آنچه در گذشته آموخته شده است به صورت نگهداری , یادآوری و تشخیص.

انواع طبقه بندی حافظه

طبقه بندي حافظه بر اساس مدت زمان نگه داري اطلاعات:

1- حافظه حسي

2- حافظه كوتاه مدت

3- حافظه فعال

4- حافظه بلند مدت

طبقه بندي حافظه بر اساس نوع اطلاعات در حافظه بلند مدت:

1- حافظه اظهاري و يا آشكار[1]  : اين حافظه نياز به يادآوري آگاهانه و هشيارانه دارد. فرآيند يادگيري در حافظه آشكار خودآگاه است. براي بازيابي آن به محركات مختصر و سرنخ ها نياز است. به دو زير مجموعه تقسيم بندي ميگردد:

* حافظه معنايي[2] : دانش عمومي ما از جهان پيرامون را در برميگيرد. شامل واژه ها، ايده ها، مفاهيم، ساختارها و نمادهاي كلامي ميباشد. حافظه معنايي يك حافظه مرجع مي باشد. حافظه معنايي مستقل از بافتار زمان و مكان ميباشد.حافظه معنايي رمز گرداني انتزاعي دانش است. سمینار حافظه و یادگیری

* حافظه رويدادي[3] : اين حافظه رويدادها و تجارب سريالي(زنجيره اي) را در برميگيرد. اين حافظه به بافتار زمان و مكان وابسته است. حافظه رويدادي همان حافظه شخصي هر فرد ميباشد مثل احساسات و هيجانات مربوط به يك زمان و مكان خاص. حافظه اتوبيوگرافيك نيز زير مجموعه اين حافظه ميباشد كه به حافظه يك رويداد خاص در زندگي شخصي فرد دلالت دارد. مثل: تاريخ يك رويداد مهم ملي، غذايي كه ديشب ميل كرده ايد، نام يك همكلاسي قديمي. در مجموع حافظه رويدادي عبارت است از به خاطر سپردن رويدادها به علاوه كل بافتار پيرامون آن.

2- حافظه روندي و يا ضمني[4] : اين حافظه به يادآوري خودآگاه و هشيارانه متكي نيست. فرآيند يادگيري در حافظه ضمني ناخودآگاه است. بيان گفتاري در آن درگير نبوده و شامل مهارتهاي حركتي ميباشد .مثل راندن دوچرخه و يا نواختن پيانو. واكنشهاي هيجاني شرطي شده نيز در اين دسته جاي دارند. (اتکينسون ، ريتال و… (1385 )؛ زمينه روان شناسي هيلگارد؛ ترجمه ي براهني وهمکاران؛ تهران، رشد)

تقسيم بندي حافظه بر اساس جهت زماني:

1- حافظه گذشته نگر[5] : در اين حافظه موضوعي كه بايد يادآوري گردد مربوط به گذشته است.

2- حافظه آينده نگر[6] : در اين حافظه موضوعي كه بايد يادآوري گردد مربوط به آينده است.

انواع حافظه

سه نوع بنیانی حافظه بر این پایه‌اند: ۱. حافظه حسی ۲. حافظه کوتاه مدت ۳. حافظه بلند مدت

البته گاهی و در بعضی طبقه بندی ها حافظه را به دو دسته «کلامی» و «حرکتی» تقسیم بندی می کنند. امر کلامی را به حافظه نسبت می دهند ولی امور عملی را اصطلاحا عادت می گویند.

« به ‌نظر می‌رسد ما آدمیان تقریباً هرچه داریم یا هر که هستیم از برکت حافظه است. افکار و تصورات ما حاصل کار حافظه است، و ادراک و اندیشه و حرکت‌های ما از آن سرچشمه می‌گیرد. حافظه، پدیده‌های بی‌شمار هستی ما را در کل واحدی یکپارچه می‌سازد. همان‌طور که اگر ذرات تشکیل‌دهنده بدن با نیروی جاذبه ماده به‌هم نمی‌چسبید، بدن ما از هم می‌پاشید، اگر نیروی پیونددهنده و وحدت‌بخش حافظه نمی‌بود، هوشیاری ما به تعداد لحظه‌های زندگی‌مان تجزیه می‌شد » (سمینار حافظه و یادگیری هرینگ – Hering در ۱۹۲۰)

این سخنان که هرینگ سال‌ها پیش در سخنرانیش در فرهنگستان علوم وین بیان کرده، تأییدی است بر اهمیت حافظه در حیات ذهنی آدمی. چنانکه از گفته‌های هرینگ درباره هوشیاری برمی‌آید این حافظه است که به ‌ما نوعی احساس تداوم می‌بخشد ؛ احساسی که درک ما از « خویشتن »  نیز به آن بستگی دارد. وقتی در معنی انسان بودن دقت می‌کنیم به‌نظر می‌رسد حافظه، هسته اصلی آن است.

مطالعات زیادی در حوزه حافظه صورت گرفته و امروزه روان شناسان برای حافظه انواع مختلفی قائل هستند که ساده‌ترین آن تقسیم حافظه به «حافظه کوتاه مدت»[7]  و «حافظه بلند مدت»[8]  است. اما حافظه در هر نوعش یک چیز مشترک دارد و آن «مراحل حافظه» هم در حافظه کوتاه مدت و هم در حافظه بلند مدت مراحل حافظه وجود دارند. اگر چه از لحاظ «روانشناسی و زیست شناسی» کارکردها و ساختارهای متفاوتی را شامل می‌شوند. (تونی اسمیت، سو دیویدسن؛ مغز و سیستم عصبی؛ ترجمه عباس تیرگانی، بیژن معصوم؛ نشر سنبله، ۱۳۸۴)

تاریخچه

حافظه از نظر فلسفه کلاسیک یکی از توانائی‌ها یا قوای ذهنی است. از این رو قرنها اعتقاد بر این بود که بعضی از مردم حافظه بد و بعضی دیگر حافظه خوب دارند. امروزه کمتر بر حافظه به عنوان قوای ذهنی تاکید می‌شود، بلکه تاکید بیشتر بر شرایطی است که رمزگردانی ، اندوزش و بازیابی را تسهیل می‌کند. « نورمن »[9]  از جمله روانشناسانی است که در نظریه خود تحت عنوان پردازش اطلاعات در یادگیری بر اهمیت حافظه و مراحل آن تاکید دارد.

نقش و تاثیر حافظه در زندگی

همه یادگیریها نشانی از حافظه دارند. اگر ما تجربه‌هایمان را به کلی فراموش می‌کردیم، نمی‌توانستیم چیزی یاد بگیریم، چرا که در این صورت زندگی ما متشکل تجربه‌های گذرایی می‌شد که هیچگونه پیوندی بین آنها وجود نداشت و حتی از عهده یک مکالمه ساده هم بر نمی‌آمدیم. برای ایجاد ارتباط با دیگران شما باید اندیشه‌هایی را که می‌خواهید، بیان کنید و همچنین مطلبی را که چند لحظه پیش شنیده‌اید، به یاد آورید. این مورد تنها یک مورد ساده از تاثیر حافظه در زندگی روزمره انسان است. روشن است در عظیم‌ترین یافته‌های علمی ، پیشرفتهای فنی و … ردپای حافظه و تاثیر آن کاملا پیداست. (سمینار حافظه و یادگیری گنجي ، حمزه ،(1386)، روانشناسي عمومي ، تهران ، ساوالان)

مركز حافظه در مغز كجاست؟

مركز منفرد و خاصي در مغز براي حافظه وجود ندارد اما لوب پيشاني مغز، هيپوكامپ و آميگدال نقش بارزتري در فرآيند حافظه دارند.

نكته: نقش مرور كردن يكي حفظ اطلاعات در حافظه كوتاه مدت و ديگري انتقال اطلاعات  به حافظه بلند مدت است.

نكته: باز شناسي سهل تر از يادآوري است. بازشناسي مثل آزمونهاي تستي و چند گزينه اي و يادآوري مانند آزمونهاي تشريحي است. و به همين خاطر است كه آزمونهاي چند گزينه اي آسانتر از آزمونهاي تشريحي است.

مكانيسم اصلي حافظه چيست؟

پيوند و يا وابسته سازي[10] : به برقراري پيوند  معنا دار مطالب (اطلاعات) جديد با دانسته هاي (اطلاعات) قبلي اطلاق ميگردد.

[1]– Declarative/Explicit

[2]– Semantic Memory

[3]– Episodic Memory

[4]– Procedural/Implicit

[5]– Retrospective

[6]– Prospective Memory

[7]– Short-Term Memory

[8]– Long-Term Memory

[9]– Norman,D.A

[10]– Association

فهرست مطالب

مقدمه

تعاریف

انواع طبقه بندی حافظه

انواع حافظه

تاریخچه

نقش و تاثیر حافظه در زندگی

مركز حافظه در مغز كجاست؟

مكانيسم اصلي حافظه چيست؟

مراحل اصلی حافظه (مراحل شكل گيري و بازيابي حافظه)

اساس زیستی مراحل حافظه

فراموشی و مراحل حافظه

چشم انداز بح

تعاریف و توصیف انواع حافظه

حافظه حسی

توجه و انواع آن

حافظه کوتاه مدت (S.T.M)

تقطیع و فراخنای حافظه

حافظه دراز مدت (L.T.M)

روشهای انتقال از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت

مقایسه حافظه‌ها

رابطه بین دو نوع حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت

سمینار حافظه و یادگیری

جنبه‌های متمایز حافظه و مبانی روانشناختی و زیست‌شناختی آنها

بهسازی حافظه

عوامل موثر بر حافظه

روش های بهسازی حافظه

فراموشي و خطاهاي حافظه

درمان

پدیده «بر سر زبان بودن» چیست؟

حافظه ، زبان و گفتار

منابع