روند تغییر سرمایه اجتماعی در خانواده ایرانی

خانواده ایرانی با چالش های بسیار روبروست.تغییر تنش و جایگاه زنان،افزایش میزان طلاق،کاهش میزان ازدواج،تغییر نگاه به نقش همسر،مرکزیت تصمیم گیری خانواده در جامعه،و… که به مجموعه ای از نقش های متعارض انجامیده است،سرمایه اجتماعی خانواده ها را تحت الشعاع خود قرار داده است  و وضعیت تعارضی حوزه مطالعات در ایران را به طرح فروپاشی خانواده،مضیقه از دواج و طلاق کشانیده است.

 توجه به دوام یا فروپاشی خانواده به دلیل نفوذ مدرنیته در جامعه ایران، دل نگرانی هایی را برای کارشناسان در حوزه خانواده در ایران بوجود آورده است ومهم ترین دلیل این دل نگرانی ،تحولات ودگرگونیهای فراوانی است که به مرورتقریبا در تمامی ابعاد و زوایای سا ختی-کارکردی خانواده وبالاخص در سرمایه اجتماعی خانواده ایرانی به وجود آمده است.

این مقاله  ، در حقیقت در پی دستیا بی به این مسئله می باشدکه مدرنیته و تجدد گرایی چه تاثیری بر سرمایه اجتماعی خانواده ایرانی به جای گذاشته است؟ وآیا خانواده ایرانی در معرض کاهش سر مایه اجتماعی است یا  در حال گذار؟ کدامیک در خانواده های ایرانی مصداق دارد؟ برای پاسخگویی به این سوال به روش فراتحلیل [1]به بررسی این مو ضوع در تحقیقات و پژوهش های موجود پرداختیم .

روند تغییر سرمایه اجتماعی در خانواده ایرانی

همچنین قابل ذکر است که از رویکرد نظری تکامل دیالکتیکی در این مقاله استفاده شد و فرض های اصلی این پژوهش که به نظر می رسد:

1- خانواده های ایرانی در معرض فروپاشی می باشند ،رد شد

2-فرض دیگر این مقاله که در تقابل سنت ومدرنیته سر مایه اجتماعی ایران دچار فرسایش گردیده است ،با توجه به نتایج تحقیقات پیشین اثبات گردید وهمچنین نتایج مطالعات نشان داد که سر مایه اجتماعی خانواده های ایرانی در معر ض فر سایش می باشد. همچنین قابل ذکر است که در پا یان به ارائه  راهکارها و راهبردهایی پرداختیم.

مقدمه

سرمایه اجتماعی، موضوعی بین‌رشته‌ای است که نقش آن تسهیل ارتباطات انسانی است. سرمایه اجتماعی از قدیم الایام در روابط اجتماعی و کنش‌های مردم وجود داشته است ولی تنها تفاوتش با مفهوم امروز آن، در حقیقت داشتن یک رویکرد و یک قالب علمی است. نقش سرمایه اجتماعی در ارتباطات انسان‌ها به مثابه‌ی چسب اجتماعی است که حلقه‌ي وصل این‌گونه ارتباطات را محکم‌تر نگه می‌دارد.

بنا به تعریف پانتام[1] سرمایه اجتماعی «ویژگی‌هایی از سازمان‌های اجتماعی از قبیل شبکه‌ها، هنجارها و اعتماد اجتماعی است که هماهنگی و همکاری برای نفع متقابل را تسهیل می‌کند و همکاری و هماهنگی در اجتماعی که مردم به هم اعتماد دارند بسی آسانتر است.» پاتنام نتیجه می‌گیرد که «اعتماد جزء اساسی سرمایه اجتماعی است.» (تاجبخش[2]، 1384: 636).

هم‌چنين به گفته جیمز کلمن[3] که از پیشگامان نظریه سرمایه اجتماعی است، سرمایه اجتماعی خانواده چيزي نیست جز «قابلیت مردم برای همکاری، چه به عنوان یک گروه، یا بخشی از یک سازمان، برای اجرای پروژه‌هایی که نفعی مشترک را در بردارند.» او همچنین توضیح می‌دهد که «سرمایه اجتماعی مانند سایر اشکال سرمایه، مولد است و تحقق اهدافی را ممکن می‌کند که در غیاب سرمایه اجتماعی نمی‌توان به آنها دست یافت.» (همان منبع)

نمونه چند صفحه از مقاله روند تغییر سرمایه اجتماعی در خانواده ایرانی

لذا بر اساس مفاهیم بالا، بستر شکل‌گیری سرمایه اجتماعی در اعتماد و همبستگی و انسجام شکل می‌گیرد و اعتماد است که می‌تواند مولد نقش و تغییردهنده  شکل‌های مختلف سرمایه (مالی، فرهنگی، اجتماعی) باشد. همان‌طور که از واژه سرمایه اجتماعی برمی‌آید ترکیب‌شده از دو واژه‌ي سرمایه (اقتصادی) و اجتماعی (به مفهوم فرهنگی و نهادها و هنجارها و شبکه‌های ارتباطي و حمایت‌های اجتماعی) می‌باشد. لذا سرمایه اجتماعی دارای کاركردی وسیع در حوزه‌های مختلف و نهادهای دولتی و غیردولتی می‌باشد.

قابل ذکر است، از سالهای 1980 به بعد مفهوم سرمایه اجتماعی[4] وارد ادبیات علوم اجتماعی به‌خصوص جامعه‌شناسی می‌شود که در شکل اولیه‌اش ابتدا توسط جاکوبز[5]، بوردیو[6]، پاسرون[7] و لوری[8]مطرح می‌شود اما توسط کسانی چون کلمن، بارت[9]، پاتنام و پرتز[10] بسط و گسترش داده می‌شود. (ولکاک، 1998: 159)

بوردیو و کلمن بر اهمیت روابط اجتماعی و هنجارهای مشترک در رفاه و کارآمدي اقتصادی تأکید نموده‌اند. اقتصاددانان اغلب از چسبي که جامعه را به هم بسته نگه می‌دارد با عنوان سرمایه اجتماعی یاد می‌کنند. خشونت اتفاقی و سرمایه‌داری مافیایی را غالباً بازتاب سست‌شدن سرمایه اجتماعی می‌دانند. (استيگلتیز، 1382: 200).بررسی نظرات مختلف صاحب‌نظران حوزه سرمایه اجتماعی گویای آن است که این ایده: سرمایه اجتماعی اکسیر و درمان‌بخش همه دردهای جامعه و  خانواده است، ایده مقبولی است.

سرمایه اجتماعی جامعه را سالم‌تر، داراتر و شاید با تدبیرتر و شکیباتر می‌سازد و به نظر اونیکس و بالن سرمایه اجتماعی برای سلامتی افراد، خانواده‌ها و اجتماعات حیاتی است.

در مجموع بررسی ابعاد کارکردی سرمایه اجتماعی مشخص شد که وجود سرمایه اجتماعی به عنوان ساز و كاري برای ارتقای توسعه است و فقدان و فرسایش آن مانعی برای توسعه اجتماعی است و مهم‌تر این‌که سرمایه اجتماعی از ویژگی خودزایی و خودمولدی برخوردار است. به این معنا که با استفاده مناسب از آن، زمینه برای تولید و تقویت آن فراهم می‌شود و عدم استفاده از آن موجب تقلیل و نابودی آن می‌شود و این موجب تفاوت بین سرمایه اجتماعی و دیگر اشکال سرمایه شده است. «ایجاد سرمایه اجتماعی ممکن است برای اولین بار مانند سرمایه فیزيکی هزینه داشته باشد.

روند تغییر سرمایه اجتماعی در خانواده ایرانی

اما پس از ایجاد، تقویت آن از طریق مصرف امکان‌پذیر است. بر خلاف سرمایه فیزيکی که وقتی مصرف می‌شود، فرسوده و کهنه می‌شود، در این باره سرمایه اجنماعی مانند سرمایه انسانی عمل می‌کند. وقتی مهارتی از طریق انجام کاری کسب می‌شود  ، چنان‌چه بعداً مورد تمرین و ممارست قرار نگیرد، به فراموشی سپرده می‌شود. همین طور است حس هم‌دلی و هم‌دردی و ملاحظات نسبت به دیگران که از طریق ممارست و تمرین حفظ و تقویت می‌شود.

[1] – (the second analysis method)