مقاله برنامه ریزی در مدیریت اسلامی

مقاله برنامه ریزی در مدیریت اسلامی

در عصر ارتباطات و پيشرفت هاي شگرف براي کسب علم و دانش و رشد فکري و اجتماعي و معنوي و هر کاري، انسان نياز به برنامه ريزي و تنظيم اوقات دارد، اسلام به عنوان کاملترين دين الهي که براي بشريت آمده بر مسئله برنامه ريزي تأکيد و پافشاري نموده است.

1- سفارش علي(ع) به نظم در واپسين لحظات

علي(ع) به امام حسن(ع) و امام حسين(ع)، و همه فرزندانش و تمامي کساني که وصيّت نامه حضرت به آنان مي رسد اين گونه وصيّت کرد: «اوصيکما… بتقوي الله و نظم امرکم؛(1) شما دو نفر را به تقواي الهي و نظم و برنامه ريزي در کارها سفارش مي کنم.»

2- مؤمن بايد برنامه ريزي داشته باشد

علي(ع) فرمود: «للمؤمن ثلاث ساعاتٍ: فساعة يناجي فيها ربّه و ساعةً يرمّ معاشه و ساعة يخلّي بين نفسه و بين لذّتها فيما يحلّ و يجمل؛(2) سزاوار است مؤمن را سه زمان باشد: زماني که در آن با پروردگارش راز و نياز کند، و زماني که هزينه هاي زندگي را تأمين کند، و زماني را به خوشي هاي حلال و زيبا، اختصاص دهد.»

امام صادق(ع) فرمود: «در حکمت آل داوود، چنين آمده است، سزاوار است مسلمان خردمند زماني را به اعمال ميان خود و خداوند اختصاص دهد و زماني را با خوشي هاي حلال سپري کند که اين زمان، کمک به آن دو وقت خواهد بود.»(3)

ضرورت برنامه ريزي

در منابع اسلامي به چند جهت برنامه ريزي را ضروري و لازم دانسته است.

1- عمر و زمان به سرعت در حال گذشت است و گذشت آن محسوس نيست.

علي(ع) فرمود: «الفرصة تمرّ مرّ السّحاب؛(4) زمان و فرصت همچون ابر در حال گذر است.»

بر لب جوي نشين و گذر عمر ببين

کاين اشارت زجهان گذرا ما را بس

2- عمر و زمان قابل بازگشت نيست و به هيچ طريقي نمي توان آن را برگرداند.

علي(ع) فرمود: «الفرصة سريعة الفوت، و بطيئته العود؛(5) فرصت به سرعت مي گذرد و به کندي برمي گردد.»

3- زمان با هيچ چيز قابل معاوضه نيست. مقاله برنامه ریزی در مدیریت اسلامی

علي(ع) فرمود: «الفرصة غنمٌ؛(6) زمان و فرصت غنيمت و منفعتي است (که با چيزي قابل معاوضه نيست.)»

هر سرمايه اي را انسان از دست دهد قابل جبران است جز سرمايه عمر و زمان که قابل جبران نيست.

فخررازي در ذيل آيه «والعصر انّ الانسان لفي خسرٍ؛(7) به عصر سوگند که انسان ها هم در زيانند.»

چنين مي گويد: «يکي از بزرگان پيشين مي گويد: معني اين سوره را من از مرد يخ فروشي آموختم که فرياد مي زد و مي گفت: «ارحموا من يذوب رأس ماله ارحموا من يذوب رأس ماله؛ رحم کنيد به کسيکه سرمايه اش ذوب مي شود،رحم كنيد به كسي كه سرمايه اش ذوب مي شود.» پيش خود گفتم: اين است معني «انّ الانسان لفي خسرٍ» عصر و زمان بر او مي گذرد و عمرش پايان مي گيرد و ثوابي کسب نمي کند و در اين حال زيانکار است.»(8)

گويند: گدائي در مغازة مردي آمد به او گفت: يک گوني از اين گردوها را به من عطا کن.

صاحب مغازه گفت:گداي ناشي! کجا ديده اي يک گوني گردو را به عنوان گدايي به گدا بدهند؟

گدا کنار گوني نشست گفت:اجازه ميدهي دانه اي از آن ها را بردارم.

صاحب مغازه گفت: بردار، دوباره گفت: دومي را اجازه مي دهي…

صاحب مغازه گفت: گويا همان يک گوني را مي خواهي يکي يکي از من بگيري.

روزگار هم سرماية ما را لحظه به لحظه از دست ما مي برد بدون اينکه متوجه آن باشيم.

افسوس که ايام جواني بگذشت

حالي نشد و جهان فاني بگذشت

مطلوب همه جهان، نهان است امروز

ديدي همه عمر در گماني بگذشت

رسول خدا(ص) فرمود: «انّ العمر محدودٌ لن يتجاوز احدٌ ما قدر له…؛(9)

عمر محدود است هيچ کس از مقداري که براي او تعيين شده است رد نمي کند.»

وفرمود:«کن علي عمرک اشحّ منک علي درهمک و دينارک؛(10)بر عمر(و زمان)حريص تر باش تا نسبت به درهم و دينار.»

مقاله برنامه ریزی در مدیریت اسلامی

4- مديريت زمان نشانه رشد اجتماعي و عامل سعادت اخروي است.

رسول خدا(ص) فرمود: «انّ عمرک مهر سعادتک ان انفذته في طاعة ربّک؛ عمر (و زمان) قيمت و بهاي سعادت تو است اگر (با برنامه ريزي) در مسير طاعت خدا به کار گرفته شود.»

و در جاي ديگر فرمود: «احذروا ضياع الاعمار فيما لايبقي لکم ففائتها لايعود؛(11) از ضايع کردن عمر در چيزي که ماندگار نيست پرهيز کن چرا که عمرهاي از دست رفته قابل برگشت نيست.»

5- لزوم انجام کارها در وقت خودش

لازم است هر کاري در زمان مقرر و مناسب خود انجام گيرد و اين امر بوسيله برنامه ريزي ميسر ميگردد.

رسول خدا(ص) فرمود: «الامور مرهونةٌ باوقاتها؛(12) هر کاري در گرو زمان خودش است.» از طرف ديگر اگر فرصت دادي و با برنامه ريزي در زمانش انجام ندادي دچار حزن و اندوه مي شود.

پيامبر اکرم(ص) فرمود:«اضاعةٌ الفرصة غصّةٌ؛(13)ضايع کردن فرصت(درمسير غير صحيح)غصّه مي آورد.»

و فرمود:«ترک الفرص غصصٌ؛(14)ترک فرصت ها (و بهره برداري نکردن) غصّه ها در پي دارد.»

6- راه رسيدن به موفقيّت

معروف است که امام راحل(ره)آنقدر منظم بود که عرب مغازه دار بازار هويش نجف،باآمدن او ساعت خود راتنظيم ميکرد.

«مارون کور»با برنامه ريزي دقيق، يکي از آثارش را در ضمن رفتن از خانه بيماري به خانة بيمار ديگر نوشت.»(15)

و دکتر «برزي» زبان فرانسوي و ايتاليايي را هنگام رفتن به اداره و بازگشت از آن ياد گرفت.»(16)

شيخ انصاري با برنامه ريزي که داشت علاوه بر کارهاي اصلي، هر روز يک جزء قرآن، يک نماز جعفر طيّار، زيارت جامعه و زيارت عاشورا مي خواند.(17)

7- از لحظات عمرمان پرسش مي شود

علي(ع) فرمود: «انّ عمرک عدد انفاسک و عليها رقيب يحصيها؛(18) عمرت همان تعداد نفس هاي تو است که بر آن نگهباني است که آن را شمارش مي کند.»

رسول خدا(ص) فرمود:«لاتزول قدما عبديوم القيامة حتي يسئل عن اربعٍ عن عمره فيما افناه وعن شبابه فيما ابلاهً…؛(19)

بنده در روز قيامت، گام از گام بر نمي دارد مگر آن که از چهار چيز پرسيده شود: از عمرش که چگونه سپري ساخته، و از جواني اش که چگونه هدر داده است…»

فوائد برنامه ريزي

برنامه ريزي فوائد گرانسنگ فراواني دارد که به اهم آن ها اشاره مي شود.

مقاله برنامه ریزی در مدیریت اسلامی

1- اولويت هاي زندگي مشخص مي شود

يقينا کارهاي زندگي انسان يک دست نيست، برخي مهمتر است، برخي مهم، و برخي اهمّيت کمتري دارد، برنامه ريزي اولويت ها و اهم ها را مشخص مي کند.

در شرع اسلام هم توصيه شده که در تزاحم کارها اهم را انتخاب کنيد، آنگاه فالاهم را علّامه طباطبايي وقتي تفسير الميزان را مي نوشتند، ابتدا بي نقطه مي نوشتند، بعد که مرور مجدد مي کردند، آن را نقطه گذاري مي کردند. از ايشان علّت اين کار سؤال شد، گفتند: من حساب کرده ام اوّل که بي نقطه مي نويسم و بعد در مرور نقطه مي گذارم، چند درصد در وقتم صرفه جويي مي شود.(20)

2- تمام اوقات انسان مفيد و مؤثر مي شود

انسان در برخي حالات توان کارهاي سنگين را دارد و در برخي حالات لازم است به کارهاي سبک تر و کارهاي مطالعاتي راحت تر، بپردازد، اگر برنامه ريزي در کار باشد تمام آنات انسان مفيد و مثمر خواهد بود.

علي(ع) فرمود:«رحم الله امرءاً علم انّ نفسه خطاه الي احبه فبادر عمله و قصّر امله؛(21) خدا رحمت کند مردي را که بداند نفس هاي او گام هاي او به سوي مرگ است پس بر انجام عملش مبادرت بورزد و آرزوها را کوتاه کند.»

مرحوم امام خميني، تحرير الوسيله را در حال تبعيد در ترکيه نوشتند. مرحوم فيض کاشاني کتاب شعر “طاقديس” را در مسير راه سرويس بهداشتي (مستراح) مي سرايد. و يکي از بزرگان در وقتي که غذا داغ بود ناگزير بود، درنگ کند تا غذا سرد شود به نوشتن مي پرداخت، به تدريج که نوشته هايش زياد شد، آن ها را به چاپ رساند و ان را «پنج دقيقه هاي قبل از غذا» نام نهاد.(22)

3- امکان ذخيره سازي وقت فراهم مي شود

برنامه ريزي باعث مي شود هر کار در جاي خود انجام و به اندازه خود وقت ببرد، در نتيجه امکان ذخيره سازي وقت فراهم است. علي(ع) فرمود:«الامور مرهونة باوقاتها؛(23) کارها در گرو اوقات خود مي باشد.»

يعني هر کار بايد با برنامه ريزي در وقت و زمان خود انجام گيرد.

و مناسب است هر کسي در برنامه ريزي روزانه در پازل يا جورچين زمان هر کار را مشخص کند، زمان کار، زمان مطالعه، زمان عبادت و خواندن قرآن و دعا، زمان استراحت و خواب، زمان تفريح و ورزش، زمان روابط خانوادگي و اجتماعي، و ساعتي نيز براي خلوتم در نظر بگيرم.

مرحوم استاد مطهري برنامه ريزي دقيق داشت از جمله در شبانه روز ساعتي را براي رسيدن به مشکلات فرزندان خويش قرار داده بود و بر انجام فرائض ديني آنان نظارت دقيق داشت. در کنار تهجد و تدريس مطالب قابل توجه را در فرصت هاي مناسب و به طور منظم يادداشت مي کرد.(24)

گويند از طلبه پرسيدند متأهل شدن شما بر وقت و فراگيري درس شما اثر منفي نگذاشته است در جواب گفت: برعکس وقت من افزوده شده است. چرا که زمان هايي را که صرف شستن لباس و نظافت حجره و آماده نمودن غذا مي کردم، اکنون از آن براي فراگيري علوم استفاده مي کنم و همسرم کار شستن و نظافت… را انجام مي دهد.

4- سريعتر و مطمئن تر به هدف رسيدن

کسي که برنامه ريزي دارد، طبق برنامه حرکت مي کند و در طول روز استهلاک و هدر دادن وقت ندارد به سرعت تلاش مي کند به برنامه هاي خود برسد و همين امر باعث مي شود که با سرعت و هدف خود نزديک تر شود؟ مقاله برنامه ریزی در مدیریت اسلامی

5- امکان ارتباط با مردم و خدا فراهم مي شود

بسيارند کساني که مي گويند موفق نمي شويم در روز مقداري قرآن بخواينم و يا مناجات و دعا با خدا داشته باشيم، رازش اين است که برنامه ريزي ندارند. اگر ساعتي را در روز مخصوص خواندن قرآن و دعا قرار دهند يقيناً موفق خواهند شد.

شيخ انصاري با اين که مرجع تقليد است و از مادر خويش سرپرستي مي کند و به كار درس و تعليم خود مي رسد با اين حال هر روز يک جزء قرآن، نماز جعفر طيار، زيارت جامعه و زيارت عاشورا مي خواند.(25) چرا که برنامه ريزي دارد. و همين طور براي سر زدن به خويشاوندان و يا سرکشي از مردم در محل تبليغي، نياز به برنامه ريزي و اختصاص وقت داريم.

6- کم شدن استرس ها و فشارهاي رواني

در طول روز اگر انسان هم مشغول انجام کارها باشد و هم برنامه ريزي قبلي نداشته باشد دچار اضطراب و استرس مي شود ولي اگر از قبل برنامه ريزي داشته در حين انجام کار دچار اضطراب نمي شود گاهاً با برخي از دوستان طلبه برخورد مي کنيم که مثلاً نمي دانند براي شبهاي قدر چه سخنراني و چه برنامه اي داشته باشند، همين امر باعث مي شود مطالعات آن شب و روز با اضطراب انجام گيرد. طبيعةً از کيفيت مطلوب برخوردار نخواهد بود. ولي اگر از اول ماه مبارک برنامه ريزي داشته باشد در آن شب دچار استرس نخواهد شد.

فهرست

مقدمه

ضرورت برنامه ريزي

فوائد برنامه ريزي

اصول برنامه ريزي

نکات مهم در برنامه ريزي

پي نوشت