خلاقیت در سازمان

خلاقیت در سازمان

خلاقیت و تولید افكار و اندیشه های جدید توسط مدیران و كاركنان سازمانی دارای اهمیت ویژه ای است و این مهم در سازمان از جایگاه والایی برخوردار است. امروزه سازمانهایی موفق هستند و می توانند در دنیای پررقابت ادامه حیات بدهند كه دائماً افكار و اندیشه های جدید را در سازمان كاربردی كنند و این امر توسط مدیران و كاركنان خلاق امكان پذیر است نه تنها در سازمانها بلكه در نظامهای آموزشی نیز تاكید عمده بر پرورش خلاقیت دانش آموزان و دانشجویان است.

معیار اساسی موفقیت یك نظام آموزشی در این است كه چقدر افراد بافكر و خلاق تربیت می كند و به تعبیری معلم خوب را كسی می دانند كه تفكر و چگونگی استفاده از اطلاعات را به دانش آموزان یاد دهد و آنها را خلاق بار آورد.

بنابراین، خلاقیت برای بقای هر جامعه و هر سازمانی لازم است و برای ایجاد و تداوم آن در افراد سازمان بایستی عادت به تفكر را در مدیران و كاركنان ایجاد كرد چرا كه خلاقیت با تفكر به وجود می آید و ارزش تفكر به قدری زیاد است كه در تعالیم اسلامی ارزش یك ساعت تفكر گاهی با 60 سال عبادت بدنی بدون تفكر ارتقا یافته است.

وقتی تفكر برای انسان سازمانی عادت شود به دنبال آن خلاقیت و تولید افكار و اندیشه های جدید در تك تك كاركنان به صورت یك امر روزمره و همیشگی درآمده و نهادی می گردد و سازمان تبدیل به یك سازمان خلاق می شود كه حاصل آن ایجاد سینرژی در خلاقیت است. بنابراین، باتوجه به نقش مهم خلاقیت در تحقق اهداف سازمان، در این مقاله سعی بر آن است كه مفهوم و ماهیت خلاقیت، ویژگیهای اساسی مدیران خلاق تبیین و به مدیران و كاركنان كمك شود. تا با بكارگیری راهكارهای ارائه شده، خلاقیت خود را كاربردی كنند.

مفهوم و ماهیت خلاقیت

از خلاقیت تعاریف متعددی به عمل آمده است. در فرهنگهای لغت فارسی خلاقیت به معنای آفریدن، به وجود آوردن و آفرینش به كار رفته است. در این مقاله به بعضی از تعاریف خلاقیت اشاره می شود: خلاقیت به معنای توانایی تركیب ایده ها در یك روش منحصر به فرد یا ایجاد پیوستگی بین ایده هاست.(1)

خلاقیت عبارتست از به كارگیری تواناییهای ذهنی برای ایجاد یك فكر یا مفهوم جدید. (2)

خلاقیت عبارتست از توانایی تجسم، پیش بینی و ایجاد ایده ها. (3) «هنری پو آنكاره» ریاضیدان بزرگ فرانسوی (1948) می گوید: «خلاقیت یعنی تشخیص، تمیز، بصیرت، دریافت، درك و انتخاب.(4)

باتوجه به تعاریف فوق می توان گفت خلاقیت پیدایی و تولید یك اندیشه و فكر جدید است در حالی كه نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فكر آن است. نوآوری به معنی به كارگیری تفكرات جدید ناشی از خلاقیت است كه در یك سازمان می تواند به صورت یك كالای جدید خدمت و یا راه حل جدید انجام كارها باشد. خلاقیت اشاره به قدرت ایجاد اندیشه های نو دارد و نوآوری به معنای كاربردی ساختن آن افكار نو و تازه است.(5)

تخیل خلاق خمیرمایه خلاقیت است و منظور از تخیل خلاق نیرویی است كه شخصی برای پیداكردن راههای بهتر انجام دادن یك كار دلخواه به كار می گیرد. خلاقیت با بكارگیری منظم و نظامدار تخیل در زمینه آنچه كه انجام می دهید ظاهر می شود. درست است كه گاه جرقه های الهام به ذهن انسان می رسد، اما این اتفاق ممكن است بعد از هفته ها، ماهها و حتی سالها طراحی، تفكر و تخیل مداوم و زیاد به وقوع بپیوندد.

برای رسیدن به این هدف نیز باید تصورات ذهنی و تخیلات خود را به شیوه ای مناســب و هرروز به كار بگیریـد(6) تا به اندیشـه ای برسید كه در آن ذهن به طور عمیق با یك مسئله درگیر شود، به تجسم، واضح كردن آن بپردازد و به منظور فرموله كردن فكر یا دریافت مفهوم جدیدی به جرح و تعدیل آن بپردازد.

واقعیات در فرآیند خلاقیت به كار گرفته می شوند و باتوجه به اینكه تفكر خلاق به این موضوع آگاهی دارد كه واقعیتها آن چنان كه باید شناخته نشده اند و اطلاعات موجود تنها بخشی از دانش مربوط به وضعیت موجود است به شناسایی و كشف آنها می پردازد و با حذف و تركیب واقعیتهـای موجود، به روشــن شدن فكر جدید كمك می كند (رضائیان، ص 34) به طور كلی برای ایجاد خلاقیت مراحل زیر بایستی عملی شود:

آمادگی : در این مرحله باید مشكل و یا طرحی را مشخص سازید كه مایل به حل آن هستید؛

خلق اندیشه: در این مرحله اندیشه های خلاق و حیاتی به ذهن شما می رسد و این احتمال كه در نهـــــایت مشكل شما حل شود افزایش می یابد. در این مرحله می توانید راه حلهای گوناگون را درنظر بگیرید؛

مرحله باز پیدایی : در این مرحله راه حلهای غیرعملی حذف، اندیشه های مشابه كنار گذاشته و به اندیشه هایی كه برای روشن تر ساختن آن به اطلاعات یا به تفكر بیشتری نیاز است توجه بیشتری می شود؛

مرحله قضاوت: در این مرحله اندیشه ها مورد ارزیابی قرار گرفته و عملی می شوند.(7)

ویژگیهای مدیران خلاق

1 – تمركز بر یك موضوع و یك كار: باتوجه به اینكه اثربخشی خلاقیت بسته به سادگی و تمركز دارد افراد خلاق عمدتاً بر یك كار متمركز می شوند. افراد خلاق خلاقیتهای اثربخشی خود را از جاهای كوچك شـــروع می كنند. خلاقیت به دانش و مهارت و تمركز نیاز دارد. این واضح است كه افرادی استعداد بیشتری برای خلاقیت دارند. اما این استعدادها در یك زمینه محدود و مشخص است. درحقیقت نوآوران به ندرت در بیش از یك زمینه فعالیت دارند و این در تمام موفقیتهای نوآورانه آن صدق می كند.

خلاقیت نیز مانند كوششهای دیگر نیاز به استعداد، دانش و مهارت دارد. اما وقتی این موارد تامین شد، نیاز به كار سخت، متمركز و هدفمند دارد. وقتی تلاش، پشتكار و تعهد نباشد، استعداد، دانش و مهارت بی فایده است.(8)

افراد خلاق از طریق تمركز به یك موضوع از سطحی نگری به ژرف نگری رسیده و مسائل و موضوعها را به طور عمیق و همه جانبه مورد بررســـی قرار می دهند و به خلاقیت دست می یابند. به طور كلی مشخصات مدیران خلاق در بعد تمركز به طور فهرست وار عباتند از:

تمركز فكری را به راحتی به وجود می آورند؛

روی كار خاص و موردنظر تمركز كرده و به راحتی آن را رها نمی كند؛

روی موضوعهای علمی موردنظر تمركز پیدا می كند؛

دارای ژرف نگری در مسائل و پدیده ها و موضوعها هستند؛ رشد حرفه ای را به عنوان معیار موفقیت باور می كنند؛
توانایی تمام كردن، كامل كردن و یكی كردن افكار گوناگون در آنان بالاست.